KRUŻGANKI
Zgodnie ze zwyczajem cysterskim krużganki ciągną się wzdłuż południowej nawy kościoła, wokół czworobocznego wirydarza, czyli niewielkiego ogrodu klasztornego. Obiekt budowany był etapami. Najwcześniej powstała część północno – wschodnia krużganków. Rozbudowa niezbędnych zakonowi zabudowań rozpoczęła się już w drugiej połowie XIII wieku. Murowana budowla mieściła zakrystię, kapitularz oraz karcer. Następne fazy rozbudowy wiązały się z rozwojem i coraz większymi potrzebami klasztoru w Oliwie. Powstał więc właściwy refektarz z lawatorium (umywalnią), kuchnia oraz pomieszczenia dla konwersów. W ten sposób powstały również krużganki, które dla zakonników były nie tylko wygodnym ciągiem komunikacyjnym, lecz również stały się miejscem skupienia i. Wejść do krużganków można poprzez dwa zabytkowe portale w części północnej, bezpośrednio z kościoła, lub od strony południowej, gdzie mieści się obecnie Gdańskie Seminarium Duchowne.
Zwiedzanie warto rozpocząć od najstarszej części krużganków, a więc strony północno – wschodniej. Mijamy zachodni barokowy portal, ufundowany przez konwent oliwski, za czasów opata Aleksandra Kęsowskiego. Ozdobione marmurem wejście używali bracia kapłani od drugiej połowy XVII wieku i prowadziło do kościoła. Oba portale (wschodni i zachodni) prowadzące do kościoła zainstalowano w roku 1660 i były wejściami z krużganków do kościoła. Wykorzystywany przez braci konwersów wschodni portal jest bliźniaczo podobny, różni się nieznacznie jedynie figurą umieszczoną w jego zwieńczeniu. Figura, umieszczona w niszy wschodniego portalu nad wejściem, przedstawia Chrystusa Zbawiciela, który trzyma na dłoni kulę ziemską. Figura znajdująca się zaś w niszy portalu dla konwersów to Matka Boska z Dzieciątkiem. Pod figurami znajdują się kartusze z herbem opata Kęsowskiego. Warto zwrócić również uwagę na pewien szczegół na marmurowych kolumnach portali. Są to…. twory wandali, którzy zwiedzając zabudowania klasztorne niejednokrotnie zostawiali po sobie „pamiątkę” w postaci różnorakich napisów wyrytych w marmurze. Jak można wnioskować napisy pochodzą z różnych okresów, najstarsze z nich pamiętają nawet XVIII i XIX wiek. Miejmy nadzieję, że portal uniknie dalszych dewastacji i nie powstanie potrzeba gruntownego odnowienia obiektu, który pewnie spowodowałby zatarcie „chuligańskich” inskrypcji.
Obok portalu wschodniego umieszczona została marmurowa tablica, której inskrypcja upamiętnia dostojne wydarzenie, którym był podpisany 3 maja 1660 pokój oliwski. Być może to właśnie w tym miejscu skonfliktowane strony przekazały sobie podpisane dokumenty pokojowe. Wykonana z czarnego marmuru i alabastru tablica wmurowana została w ścianę. Elementem dekoracyjnym są motywy roślinne i głowy aniołów otaczające czarną płytę inskrypcyjną z umieszczonym w zwieńczeniu herbem „Poraj” opata Aleksandra Kęsowskiego, uczestnika konferencji pokojowej.
Udając się skrzydłem wschodnim krużganków, uwagę zwraca cykl 18 obrazów umieszczonych w arkadach ściennych. Krużganki zostały zasklepione krzyżowo, a żebra sklepień determinowały niejako kształt obrazów. Twórcą większości prac jest nieznany bliżej malarz Wenzel (Wenceslaus). Powstałe w roku 1749 obrazy nie przedstawiają wielkiej wartości artystycznej. Niemniej warto zwrócić uwagę na ich tematykę, związaną z Nowym i Starym Testamentem. Autor prac postanowił wydarzenia ze Starego Testamentu odnieść do Dekalogu. Stąd też część prac jest swego rodzaju malarską interpretacją Dziesięciorga Przykazań.
Obrazy skrzydła wschodniego krużganków:
1. Złożenie hołdu przez Mędrców.
Uznawany za jedno z najlepszych dzieł Wenzla, które umieszczone są w krużgankach. Oparty na wydarzeniach opisanych w Ewangelii wg św. Mateusza (2, 1-12). Obraz ukazuje pokłon mędrców – przedstawicieli wszystkich kontynentów, znanych za czasów Chrystusa: Europy, Azji i Afryki. Hołd składają Dzieciątku Jezus i Świętej Rodzinie w scenerii betlejemskiej stajenki.
2. Dwunastoletni Jezus w świątyni Jerozolimskiej.
Obraz przedstawia Jezusa siedzącego i nauczającego w jerozolimskiej świątyni. Otoczony przez badaczy pisma, którzy prowadzą dyskusję z Jezusem. Praca została oparta na podstawie Ewangelii wg św. Łukasza (2, 41-52).
3. Wdowi grosz.
Malowidło odnosi się do ewangelii wg św. Marka (12, 41-44) i jest malarską interpretacją autora wydarzeń, które miały miejsce w świątyni. W przedsionku stoi skrzynia ofiarna, do której ofiarodawcy wrzucają swe dary. Świadkiem tej sceny jest Jezus i jeden z apostołów. Biedna wdowa wrzuca do skrzyni niewielką sumę pieniędzy, jednak dla ubogiej niewiasty to znacznie większa ofiara niż dla relatywnie większe sumy oddawane przez bogatych kupców.
4. Wskrzeszenie młodzieńca z Naim.
Ponownie powracamy w temacie obrazu do ewangelii św. Łukasza (7, 11-17). Scena opisuje cud Jezusa przywrócenia do życia młodzieńca w Naim
5. Dobry pasterz.
Jezus jako dobry pasterz niesie na ramionach odnalezione jagnię. Na obrazie uwieczniono pasterzy, kobiety i dzieci, które radują się odnalezieniem zguby. Do tej przypowieści odwołują się ewangelie św. Mateusza (18, 11-14) i św. Łukasza (15, 3-7).
6. Wjazd Jezusa do Jerozolimy.
We wszystkich ewangeliach opisany jest moment triumfalnego przybycia Jezusa do Jerozolimy. Siedzący na osiołku Chrystus z powagą i z poczuciem zbliżającego się czasu męki mija bramy miasta. W tle widać masywne mury Jerozolimy i witających ludzi, którzy kładą swoje płaszcze i gałązki palmowe na drodze Mesjasza.
7. Uzdrowienie chorego przy sadzawce Betesda.
Pierwszy z obrazów opartych na ewangelii św. Jana (5, 1-18). Sadzawka Betesda była miejscem znanym ze swoich niezwykłych uzdrowicielskich właściwości. Przybywali tam chorzy z dalekich stron aby znaleźć antidotum dla swoich cierpień. Scena obrazuje Chrystusa stojącego w otoczeniu apostołów i wskazującego choremu ozdrowieńcze źródło.
Wschodnie skrzydło krużganków prowadzi do okazałego drewnianego portalu. Ten barokowy portal prowadzi do kapitularza. Ozdobne wejście do kapitularza zostało ufundowane przez opata Michała Antoniego Hackiego i pochodzi z roku 1689. Został on nałożony na pierwotny ceglany portal gotycki. Zdobienia są jest jeszcze jednym z przykładów wysokiego kunsztu warsztatu snycerskiego w klasztorze oliwskim. Wejście do kapitularza ozdabiają dwie kolumienki oraz postaci założycieli zakonu cysterskiego: św. Alberyka (z lewej) i św. Stefana Hardinga. W zwieńczeniu znajduje się nisza, w której prawdopodobnie mogła znajdować się figura św. Bernarda z Clairvaux lub Matki Bożej. Nad wejściem, pomiędzy monogramami Chrystusa i Maryi, znajduje się inskrypcja:
HIC LOCUS ODIT EXCESSUS, AMAT PACEM, PUNIT MURMURA, CONSERVAT JURA, HONORAT BONOS
To miejsce nienawidzi występku, kocha pokój, karze nieposłuszeństwo, zachowuje prawa, czci dobrych.
Treść inskrypcji w przenośni charakteryzuje pomieszczenie do którego prowadzi. Kapitularz to miejsce gdzie zapadały najważniejsze decyzje dotyczące konwentu w Oliwie. W kapitularzu codziennie zbierali się zakonnicy aby przypomnieć sobie reguły zakonu. Tutaj też obradowała kapituła zakonna. Kapitularz jest jednym z najstarszych pomieszczeń w zabudowaniach klasztornych. Początkowo spełniał również funkcję refektarza, czyli cysterskiej jadalni. Szczęśliwie pomieszczenie to zachowało się do współczesnych czasów niemalże w formie niezmienionej. Uwagę zwraca gotyckie sklepienie krzyżowe, wsparte na dwóch granitowych kolumnach. Bardzo interesujące są bazy kolumn, z charakterystycznymi ornamentami roślinnymi. Bazy i cokoły kolumn są starsze od ich ośmiokątnych głowic. Na ścianie wschodniej pomiędzy małymi okienkami umieszczono rozetę. W kapitularzu stoją również po obu stronach wyjścia do krużganków stalle, które są najstarszymi ruchomymi elementami wystroju wnętrza. Ufundował je opat Dawid Konarski (1569 – 1616). Na zapieckach stalli snycerze wyrzeźbili postaci czterech ewangelistów.
Rzeźbione ławy używane były przez gości klasztoru, którzy uczestniczyli w nabożeństwach w kościele klasztornym i stały przed chórem mnichów. Dopiero od 1909 roku stanowią wyposażenie kapitularza. Freski zdobiące sklepienia, powstały jako element wystroju wnętrza, wraz z ceramiczną posadzką, kaflami ściennymi, konfesjonałem oraz szafami w 1909 roku. W tym czasie przeprowadzony został generalny remont kapitularza. Zatem można przypuszczać, iż pierwotne wnętrze było skromniejsze, utrzymane w typowo cysterskiej formie. Podczas remontu połączono kapitularz z zakrystią, wybijając drzwi i montując zbrojoną szafę na naczynia liturgiczne. Od tego momentu kapitularz stał się nową zakrystią. Stara zakrystia jest dużo mniejszym pomieszczeniem, z bezpośrednim przejściem do transeptu kościoła. Stara zakrystia pochodzi z XIII wieku, zasklepiona gotyckim sklepieniem krzyżowym. Do wyposażenia starej zakrystii należą min. osiemnastowieczny obraz olejny z portretem opata Rybińskiego lub przeora Rowedera, srebrny relikwiarz z herbem Gdańska z przełomu XVIII i XIX wieku, osiemnastowieczna srebrna kadzielnica, łódka z herbem Gdańska, a także szafa do ksiąg liturgicznych.
cdn…
Wojciech Stybor
Copyright © 2005 Wojciech Stybor. All rights reserved