Dzisiaj mija kolejna rocznica urodzin człowieka wyjątkowego umysłu. Dymitr Mendelejew, bo o nim chcę pisać, urodził się jako ostatnie, siedemnaste dziecko, w dniu 8 lutego (wg kalendarza gregoriańskiego) 1834 roku, w Tobolsku, w obwodzie tiumeńskim.

Dmitrij Mendelejew
Dmitrij Mendelejew

Był synem zesłańca – dekabrysty, nauczyciela literatury. Gimnazjum ukończył w Tobolsku, a potem po przeprowadzce do Petersburga w wieku 16 lat rozpoczął studia matematyczno-fizyczne w Głównym Instytucie Pedagogicznym.

Kilka lat później, w związku z dolegliwościami gruźliczymi, wyjechał do bardziej korzystnych klimatycznie rejonów – na Krym. Po wyzdrowieniu wrócił do Petersburga. Odbył też podróż do Uniwersytetu w Heidelbergu, gdzie zgłębiał zagadnienia spektroskopii. W 1861 roku opublikował nawet na ten temat książkę. Od 1863 roku piastował stanowisko profesora chemii w Petersburskim Instytucie Technicznym i docenta w Petersburskim Uniwersytecie Państwowym. Prowadził wykłady z chemii organicznej i teoretycznej. Podobno był bardzo lubiany.

W wieku 31 lat – 31 stycznia 1865 roku obronił rozprawę doktorską, w której wyjaśniał zasady kontrakcji objętości na przykładzie mieszaniny wody i alkoholu. Tym, którzy nie wiedzą o co chodzi, wyjaśniam – jeżeli zmieszamy dwie substancje, to objętość mieszaniny wcale nie musi być sumą objętości poszczególnych składników tejże. W wyniku reakcji chemicznej pomiędzy składnikami lub na skutek oddziaływań między cząsteczkami, objętość może być mniejsza lub większa. Dzięki niemu Petersburg stał się znanym ośrodkiem badań chemicznych, a sam Mendelejew był ceniony na całym świecie. Słynne londyńskie towarzystwo naukowe Royal Society przyznało mu medal, został przyjęty do Królewskiej Szwedzkiej Akademii Nauk, otarł się również o szansę otrzymania Nagrody Nobla, był do niej nominowany w 1906 roku, niestety przegrał te „zawody” z Henrim Moissanem – chemikiem francuskim. Ciekawe było również jego życie prywatne. W wieku lat 28, za namową rodziny, zaręczył się i dość szybko ożenił z Fieozwą Nikiticzyną Leszczewą, z którą wprawdzie doczekał się dwójki dzieci, ale absolutnie nie potrafił znaleźć wspólnego języka. Nieustanne kłótnie doprowadziły bardzo szybko do separacji małżonków.

Mendelejew i pierwsza żona
Mendelejew i pierwsza żona

Miłość swojego życia znalazł w wieku 42 lat zakochując się na zabój w 17-letniej Annie Iwanownej Popowej. Jej rodzina próbowała zapobiec i nie dopuścić do tego związku. Wysłano Annę na studia do Italii. Zakochany Dymitr ruszył bezwłocznie za nią. Grożąc swoim samobójstwem przekonał ukochaną do małżeństwa, nie bacząc na fakt, że jego pierwszy związek nie został jeszcze unieważniony. Był po prostu… bigamistą. Miesiąc później udało się znaleźć przekupnego popa i sprawy wróciły na właściwe tory (no, powiedzmy, że na właściwe) Ówczesne bowiem przepisy religijne dopuszczały powtórny ożenek nie wcześniej niż po upływie 7 lat od rozwodu.

Mendelejew i Popowa
Mendelejew i Popowa

Władze przymknęły jednak oko na ten fakt. Miał też podobno miejsce taki przypadek – rosyjski arystokrata zwrócił się do cara po zgodę na wcześniejszy ślub i powołał się na wyjątek uczyniony dla Mendelejewa, car odpowiedział:

To prawda, że Mendelejew ma dwie żony, ale przecież mam tylko jednego Mendelejewa.

Drugie małżeństwo Mendelejewa było bardzo udane i szczęśliwe. Doczekali się czwórki dzieci. Jedna z jego córek – Lubow – została potem żoną słynnego poety Aleksandra Błoka. Młoda żona naszego naukowca starała się rozumieć jego zmienne nastroje i nawyki. A niektóre były dość męczące. Podobno palił mnóstwo papierosów, które sam sobie skręcał, a obok jego biurka zawsze stało wiadro z wodą, w którym topił niedopałki. Pracował po nocach a potem spał do południa. Luźną odzież, jaką nosił, żona szyła mu własnoręcznie. Słynął z potężnej brody i strzechy włosów, które strzygł raz do roku przed letnimi upałami. Pod koniec życia utracił wzrok, ale po operacji katarakty odzyskał go. Zmarł w Petersburgu, w 1907 roku, na grypę. Przeżył 72 lata.

Dmitrij Mendelejew
Dmitrij Mendelejew.

Nie wspomniałam jeszcze o tym co najważniejsze i z czym kojarzy się większości ludzi jego postać, czyli o tym , że był twórcą okresowego układu pierwiastków chemicznych. Swoją tablicę Dimitrij Mendelejew zestawił szeregując pierwiastki według liczb atomowych. Układ został nazwany „okresowym” ze względu na to, że właściwości pierwiastków powtarzają się okresowo, tworząc grupy. Wynika to z faktu, że liczba atomowa pierwiastka oznacza nie tylko liczbę protonów w jądrze, ale też elektronów znajdujących się w stanie obojętnym. A to bezpośrednio determinuje własności chemiczne danego pierwiastka. Właśnie odnalezienie tych prawidłowości stanowiło o wadze odkrycia, jakiego dokonał Dimitrij Mendelejew. Dzięki temu można przewidywać własności pierwiastków, które nie zostały jeszcze odkryte – Dimitrij Mendelejew wyznaczył w ten sposób cechy skandu, galu i germanu. Zasada działa nadal – jakiś czas temu potwierdzono istnienie kolejnych pierwiastków, które przewidziane były w tablicy Mendelejewa.

Obecny wygląd układu okresowego to efekt podziału na okresy i grupy dokonanego przez Nielsa Bohra.

A tak wyglądała tablica pierwiastków, którą Dimitrij Mendelejew opublikował w 1871 roku.
A tak wyglądała tablica pierwiastków, którą Dimitrij Mendelejew opublikował w 1871 roku.

Jedną z osób, która uzupełniała potem tę tablicę o nowo odkryte pierwiastki była nasza wybitna rodaczka, doskonale nam znana podwójna noblistka – Maria Curie Skłodowska.

Ewa Czerwińska przewodnik po Trójmieście, autorka blogu Trójmiejskie opowieści przeróżnej treści.

zdjęcia ze strony: es-kiz.ru

Dodaj opinię lub komentarz.