Jeden z moich ulubionych widoków Gdańska to widok Motławy „zagraconej” statkami do granic możliwości. Nie lubię tych pięknych świateł odbitych w wodzie wzdłuż Długiego Pobrzeża i cukierkowych kamienic. Tak, oczywiście, to jest ładne. Ładne, ale martwe. A ja lubię napięcie i ruch. Życie.

Port na Motławie – Matthaeus Deisch wg Friedricha Antona Augusta Lohrmanna, rycina dedykowana Radzie Miejskiej, 1765 r.

Gdańsk ma pewną rzecz, której nie ma żadne miasto na świecie, a czego  wielu decydentów nie rozumie. I tak samo nie rozumieją  wszyscy, którzy popierają dewastację widoku Motławy na terenie pomnika historii.

Motława była sercem miasta, bijącym najwrażliwiej, była najważniejszą przestrzenią zamkniętą, najświetniejszą.  Wiązało się to z ruchem w porcie i otwartym widokiem na zamek krzyżacki.

Ku Motławie zwróciły się najważniejsze bramy miasta.

Przystań na Motławie, widok w stronę zamku; zbiory Wojciecha Gruszczyńskiego.

Bramy były starannie zaprojektowane, a o staranności ich wykonania świadczy fakt, iż stanowiły zamknięcia ulic. Dlatego od strony ulic nie posiadają wieżyczek obronnych i okna są większe. Tam zwracały się one ku funkcjom mieszkalnym. To nie były jakieś tam bramki prowadzące do wody, ale masywne budowle otwierające/zamykające ulice.

Brama Mariacka została zbudowana w drugiej połowie XV w.

Przejścia prowadzące do portu można znaleźć w innych miastach, ale tu mamy do czynienia, jak ktoś określił,  z „paradą” bram. Jest to bogaty zespół urbanistyczny wywodzący się ze średniowiecza. Wyjątkowy zespół wodny. Bramy otwierały się do rzeki, całe miasto otwierało się do rzeki, a rzeka podkreślała widok na zamek i port. Tym bardziej na port po zburzeniu zamku.

W Gdańsku najważniejszą ulicą była Motława i cały układ ulic dostosowany był do szlaku handlowego. Ten układ nazywamy układem grzebieniowym. Ulice nad Motławą kończyły się bramami, to było wyjście do wody. Nawet kościół Mariacki dostał połączenie z portem w postaci Mariackiej. Ten układ i czerpanie korzyści z wody było tak ważne, że powstała Wyspa Spichrzów jako druga pierzeja tej wodnej ulicy. Wzdłuż bram wodnych powstała ulica na wodzie zwana Długim Mostem (Lange Brucke). Jedyny most nie przez wodę, ale wzdłuż niej (wrócić do tej nazwy, wrócić!). Ta arteria była najważniejsza. Kamienice dostawały przedproża, by móc gromadzić towary. Ratusz w tej konfiguracji nie stał w eksponowanym miejscu, stał wzdłuż ulicy, chociaż ją poszerzono (Długi Targ). Podobny grzebieniowy układ miał Elbląg, ale wojna dokonała tam wiele zniszczeń. My go mamy od średniowiecza. Ma charakter zabytkowy, unikatowy.

Układ grzebieniowy na mapach Google. Niebieski – Ratusz. Obecnie nie ma jedynie Bramy Tobiasza.
Wkładanie tu kładek i wszystkiego innego (jakkolwiek by one nie były użyteczne) nie ma nic wspólnego z tym układem i deformuje tę koncepcję. Tym bardziej, gdy wyprasza się białą flotę w imię naprawdę-nieważne-czego. Teraz obserwujemy zamazywanie tych śladów historii dla „świętego rozwoju” – dla turystów, którzy przyjeżdżają, by właśnie coś z tego starego Gdańska odczytać. To jakiś paradoks. I zamiast im to pokazywać, zamiast edukować, chwalić się tym, obwieszczać z dumą – grodzi się Motławę, zaciemnia, robi się z miasta kalkę innych miast. Nieustający pościg zakompleksionych za „nowoczesnością”. Historycy, przewodnicy, środowiska naukowe milczą. To teren pomnika historii, panowie i panie!
Motława, widok w kierunku wejścia do portu’ zbiory Library of Congress

Magistrat i zależne podmioty organizują konferencje, zapraszają  prelegentów, szukają tożsamości. Ale to jest właśnie tożsamość miasta – Gdańsk jest miastem portowym, handlowym. Odbieranie mu tej funkcji, czy negowanie jej, skutkuje tworzeniem z miasta skansenu – martwego tworu z hotelami. A stąd tylko krok do syndromu weneckiego.

Anna Pisarska-Umańska

2 thoughts on “Motława i parada bram wodnych

  • Kładka na Ołowiankę jest jeszcze jak cię mogę , ale ta nowa, budowana dla „jaśnie państwa” , co się zalęgnie na Wyspie Spichrzów – masakra!

    Odpowiedz
  • a mi brakuje możliwości przejścia na drugą stronę w miejscu dawnych promów przy żurawiu (dziś muzealny, płatny) i na Wiosny Ludów, tam zresztą przydałoby się puszczenie Wałowej za rzekę. inaczej tamta część miasta umiera, co widać od utonięcia promu w 1975. a Z bram brak nie tylko Tobiasza, ale i Maślanej, Ram czy Węglowej (brama Tobiasza była chyba bramą jako Rybacka, potem tylko dziurą w jednym z domów pod 32 na Targu Rybnym).

    Odpowiedz

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *