Swarożyn to niewielka miejscowość położona na Kociewiu, przy drodze 22. Nazwa wsi wymieniana jest po raz pierwszy w roku 1256 – kupcy lubeccy Jan de Beyzenberg i Henryk Scildere dostali majątek Swarożyn od księcia pomorskiego Sambora II. W swojej niemal 800-letniej pisanej historii Swarożyn wielokrotnie zmieniał właścicieli i przynależność państwową. W 1276 roku wieś przekazana jest klasztorowi w Oliwie. Na początku XIV wieku nastąpiła jej lokacja na prawie niemieckim.
Ze źródeł wiadomo, że w latach 1772-1773 Swarożyn liczył 184 mieszkańców – w 36 rodzinach było 76 dzieci, 13 osób samotnych i 23 osoby czeladzi. Późniejsze dane określają liczbę mieszkańców kilku okolicznych majątków. Mówi się o 107 budynkach zamieszkiwanych przez 339 autochtonów.


Dziś najbardziej interesującymi obiektami we wsi są znajdujące się naprzeciw siebie budynki: poluterański kościół z 1894 i młodszy od niego o ponad pół wieku dworek. Na uwagę zasługuje zespół kolejowy – cztery domy dla pracowników kolei, dworzec i magazyn kolejowy z szaletami. W gminnej ewidencji figuruje także dawna szkoła przy ulicy Wyzwolenia 17 – obecnie budynek mieszkalny, domy przy Wyzwolenia 14 i 19, czy pastorówka – obecnie plebania, z adresem Wyzwolenia 15.

W roku 1825 został wprowadzony przymus szkolny. Z tego okresu pochodzi szkoła w Swarożynie, jako jedna z ośmiu szkół parafii katolickiej i ewangelickiej w Tczewie. Źródła podają, że spośród 61 dzieci 35 umiało biegle czytać po niemiecku i po polsku, nauczyciel był katolikiem, nauka religii odbywała się w języku polskim. W 1887 roku w Swarożynie działały dwie szkoły: katolicka, do której uczęszczało 61 dzieci oraz ewangelicka, z 48 dziećmi.

Przed powstaniem samodzielnej parafii – a tą utworzono dopiero 1 lipca 1937 roku – Swarożyn należał do parafii lubiszewskiej. Chociaż w 1583 roku był już w Swarożynie kościół, to nie ma źródłowego potwierdzenia istnienia parafii. Ostatnia zapisana informacja o istniejącym tu kościele – kaplicy Świętej Katarzyny  – pochodzi z wizytacji przeprowadzonej w 1649 roku przez biskupa Mikołaja Gniewosza. Już w 1701 roku w sprawozdaniu wizytacyjnym Krzysztofa Antoniego Szembeka jest mowa, że spłonęła ona przez niedbalstwo niejakiego owczarza. Na jej miejscu stała figura i czasami grzebano tam zmarłych. Budowę obecnego kościoła św. Andrzeja Boboli rozpoczęto 31 sierpnia 1894 roku, a oddano do użytku 19 września 1895 roku. Do momentu wybudowania kościoła nabożeństwa odbywały się w szkole. Do końca II wojny światowej był kościołem ewangelickim. Po przejęciu przez parafian w maju 1945 roku został odbudowany ze zniszczeń wojennych i przystosowany do wymogów kultu według wyznania katolickiego – także w latach 70. W 1973 roku został ustawiony kamienny ołtarz, w czołowej ścianie zostało umieszczone tabernakulum, wprawiony też został nowy witraż.

Pierwsze założenie dworsko-parkowe powstało, gdy majątkiem od 1806 roku władała rodzina von Verson, dzisiejszy kształt budowla zyskała w czasie rządów Wilhelma von Paleske, po 1825 roku. Wybudowano dwór z tarasem i balkonem oraz założono ogród krajobrazowy. Piętrowy budynek z użytkowym poddaszem nakryto czterospadowym dachem. W osi elewacji frontowej znajduje się główne wejście, poprzedzone malutkim gankiem. Fasada zwieńczona jest łukowatym naczółkiem. Okna poddasza mają kształt owalny, a pozostałe prostokątny. Elewacja tylna również jest zwieńczona łukowatym naczółkiem.

Przez kolejne lata majątek w Swarożynie zmieniał swoich właścicieli; w latach 1872-1891 należał do rodziny Wernikowskich i w tym czasie był jednym z największych majątków w okolicy. W folwarku istniała gorzelnia, cegielnia i tartak parowy, prowadzono handel drewnem. Zabudowania te istnieją na tyłach dworku, niestety opuszczone popadły w ruinę, a w 2015 roku płonął budynek gorzelni. Na uwagę zasługuje wnętrze – oryginalne stalowe podpory zakończone głowicami, przypominającymi liście akantu. Po wojnie, po ucieczce ostatniego właściciela do Hamburga, obiekt wykorzystany został głównie na biura PGR-u i mieszkania dla jego pracowników. W latach 70-tych do lewego boku dostawiono szpetną, dwupiętrową dobudówkę. Całość – dworek, budynek administracyjno-mieszkalny, budynek inwentarski, gorzelnia, spichlerz i stajnia, wpisana jest do ewidencji.

Kolej zaś dotarła do Swarożyna w 1871 roku. Miejscowość leży przy linii kolejowej nr 203 Tczew – Kostrzyn, będącej częścią dawnej magistrali kolejowej łączącej Berlin z Königsbergiem, linii ważnej strategicznie i gospodarczo do roku 1945. Budynek dworca w Swarożynie jest częścią powstałego w latach siedemdziesiątych XIX wieku zespołu dworca i osiedla kolejowego, w którego w skład wchodzi również dawny budynek poczty i telegrafu, domy mieszkalne pracowników kolejowych, budynki techniczne i gospodarcze. Przy placu znajduje się budynek dworca i magazyn towarowy z podjazdem i rampami oraz budynki gospodarcze i pomocnicze z których do dnia dzisiejszego zachowały się dwa, jednym z nich jest niewielki budynek lampowni. Jednorodny, ciekawy układ architektoniczno-przestrzenny, wzbogacony zachowanym częściowo starodrzewem jest przykładem zabudowy osiedli kolejowych II połowy XIX wieku.

Obecnie budynek dworca kolejowego w Swarożynie pełni symboliczną funkcję, nie ma w nim kas biletowych. W pomieszczeniach budynku są mieszkania, które zajmują dawni pracownicy kolei. Natomiast w ostatnim czasie miał wiele szczęścia i został w całości wyremontowany.

Porównując dzisiejszy budynek ze zdjęciem archiwalnym zauważymy zmiany, jakie zaszły w jego wyglądzie. Pierwotnie budynek tworzyły 2 bryły; 3 osiowa, jednopiętrowa część zasadnicza, do której przylegała od strony północnej 3 osiowa parterowa przybudówka poczekalni z drewnianą ozdobną wiatą, taki budynek widzimy na pocztówce upamiętniającej moment otwarcia dworca.  Widać też na niej  fragment wiaty magazynu towarów z niską przybudówka szaletu. W trakcie eksploatacji budynek okazał się zbyt mały i dlatego powiększono go dobudowując skrzydło od strony południowej, stało się to zapewne niebawem po oddaniu dworca, bo wielkość i kształt okien, powtarzają okna zasadniczej części budynku dworca, choć sposób wykończenia elewacji nie jest już tak staranny jak części oryginalnej. Mimo zmian bryła dworca w Swarożynie tworzy malowniczą całość utrzymaną w charakterze architektury kurortowej, gdzie zasadniczą rolę odgrywał sposób wykończenia budynków, nawiązujący do architektury budynków uzdrowiskowych, które wtedy budowano. Trend ten rozwijał się w Europie w II połowie XIX w., dzięki turystyce, do rozwoju której w znacznej mierze przyczynił się właśnie transport kolejowy. Charakterystyczne dla tego stylu było wprowadzanie elementów drewnianych do budynków murowanych, tu widzimy szerokie okapy z dekoracyjnie opracowanymi końcówkami krokwi, ażurowe, snycerskie ozdoby szczytów z dekoracyjnymi pazdurami czy dekoracyjnie opracowane słupy wiaty przy poczekalni.

Ryszard Kopittke

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *