Sześć kilometrów na zachód od Tczewa znajduje się wieś Lubiszewo Tczewskie – wieś kociewska o bardzo starym rodowodzie, położona w dolinie Motławy-Szpęgawy.
Artykuł poświęcony dziejom tej wsi napisałam w oparciu o publikację Franciszka Mamuszki pt. „Gdańsk i Ziemia Gdańska”, Wikipedię oraz „Encyklopedię Gdańską”.
Na południowy zachód od Lubiszewa ciągną się wzgórza lubiszewskie, czyli pagórki zwane drumlinami. Jak podaje Wikipedia, drumlin to „niskie, owalne wzgórze (o długości do około 1 km, wysokości 5-60 m) o podłużnym, asymetrycznym profilu”. Drumliny powstały wskutek działania lądolodu.
We wczesnym średniowieczu w pobliżu Lubiszewa przebiegał północny odcinek szlaku bursztynowego określany po łacinie mianem via regia, czyli droga królewska. Skręcał on „w okolicy Gorzędzieja ku zachodowi w celu ominięcia mokradeł, które rozciągają się na północny zachód od Tczewa” (F. Mamuszka).
W XII w. na terenie świecko-lubiszewskiej części Pomorza Wschodniego władzę sprawował namiestnik polskich książąt – Grzymisław. Na przełomie XII i XIII w. rządy na tym terenie przejęli Sobiesławice – namiestnicy książąt krakowskich, którzy rządzili w gdańskim grodzie od 1227 r. jako samodzielni książęta.
Pierwszym z tej dynastii, który rozciągnął władzę również na tę część Pomorza, był Sambor I (zmarł przed 1205 r.), uważany za fundatora klasztoru oliwskiego.
Po śmierci Sambora I książę krakowski, Leszek Biały, na jego następcę na Pomorzu wyznaczył jego młodszego brata, Mściwoja I (zmarł ok. 1217/1220 r.). Władzę po nim przejął jego syn Świętopełk II zwany Wielkim (zmarł w 1266 r.). Ten zaś w 1227 r. wypowiedział posłuszeństwo księciu krakowskiemu. W 1233 r. Świętopełk podzielił Pomorze na dzielnice, które przydzielił swoim młodszym braciom. Wówczas ziemia tczewska przypadła Samborowi II. Jej stolicą było wtedy Lubiszewo. Sambor II wraz ze swym dworem rezydował tu w latach 1229-53, czyli do momentu przeniesienia przez niego stolicy do Tczewa. Wtedy gospodarzami Lubiszewa stali się joannici.
Planowali oni przekształcić osadę grodową w miasto, dlatego wystarali się u księcia gdańskiego, Mściwoja II (syna Świętopełka II) o prawo targu dla Lubiszewa. Przyznane osadzie prawo przez Mściwoja odebrali Krzyżacy, którym w 1370 r. joannici sprzedali wszystkie swoje dobra na Pomorzu. Prawdopodobnie zapoczątkowało to stopniowy upadek Lubiszewa.
Gród Sambora znajdował się w centrum osady, która pełniła rolę podgrodzia. Według legendy przytaczanej przez Franciszka Mamuszkę, na południe od obecnego kościoła, niedaleko jeziora, znajdował się na wzniesieniu gródek; wzniesienie to nazywane jest „dolnym zamkiem”.
Pierwszy kościół w Lubiszewie istniał już w XII w. Wikipedia precyzuje, iż wybudowano go w 1198 r., a patronat nad nim, z inicjatywy Grzymisława, objęli joannici z domu zakonnego w Starogardzie.
Obecny kościół pw. św. Trójcy został wzniesiony w stylu gotyckim w I poł. XIV w. (wieżę dobudowano w 1573 r.). Przebudowano go w XIX w. Większość jego wyposażenia pochodzi z XVIII w. i nosi znamiona stylu barokowego. Są to: ołtarz główny i dwa boczne, ambona w kształcie łodzi żaglowej oraz chrzcielnica. Jednakże za najcenniejsze elementy wyposażenia uważa się dwie rzeźby gotyckie: grupę św. Trójcy (Tron Łaski) z ok. 1420 r. oraz słynącą łaskami figurkę Madonny z ok. 1380 r. 31 VIII 1997 została ona koronowana papieskimi koronami. Wówczas też dekretem biskupim ustanowiono w Lubiszewie sanktuarium MB Pocieszenia.
W XV w. właścicielem Lubiszewa był gdańszczanin Rudolf Feldstete (1420–1489), kupiec, ławnik, rajca, sędzia Głównego Miasta w Gdańsku, pełniący także trzykrotnie funkcję burgrabiego królewskiego.
Na przestrzeni dziejów w pobliżu wsi zostały rozegrane dwie bitwy. 17 IV 1577 r. doszło do zbrojnego starcia polskich wojsk królewskich z wojskami gdańskimi. Przeszło ono do historii jako bitwa nad jeziorem Lubiszewskim lub pod Lubiszewem.
Geneza konfliktu króla Batorego z gdańszczanami sięgała wyboru monarchy na tron polski w 1575 r. Doszło wtedy do podwójnej elekcji: szlachta wybrała księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego, magnateria zaś cesarza Maksymiliana II Habsburga. Drugiego z nich popierał także gdański patrycjat, gdyż kandydat ten zapewniał gdańszczan, iż nie będzie kontynuował polityki Zygmunta II Augusta (zmarł w 1572 r.) wobec Gdańska. Czyli nie dopuści do ograniczenia swobód Gdańska, odebrania części przywilejów, sprawowania nad nim kontroli itp.
Po wyborze Batorego na króla RP gdańszczanie nie przybyli na sejm walny do Torunia (na przełomie sierpnia i września 1576 r.), w czasie którego delegacje stanów pruskich składały nowo wybranemu monarsze hołd. W takiej sytuacji Batory ogłosił sąd nad Gdańskiem za bunt przeciwko królowi oraz obrazę majestatu, ogłaszając jednocześnie 24 IX 1576 banicję i blokadę handlową miasta.
Stanowisko gdańskiego patrycjatu nie uległo zmianie nawet po śmierci Maksymiliana II Habsburga (12 X 1576 r.).
Punkt zapalny w relacjach nowego monarchy z Gdańskiem stanowiły popierane przez Batorego Statuty (Konstytucje) Karnkowskiego (Constitutiones Carncovianae) spisane przez członków komisji, której przewodniczył bp włocławski Stanisław Karnkowski, ogłoszone 14 III 1570 r. Miały one na celu „podkopanie niezależności Gdańska poprzez odebranie miastu kontroli nad własnym wojskiem, gospodarką morską i finansami miejskimi, a tym samym podporządkowanie go władzy królewskiej” („Encyklopedia Gdańska”).
Doprowadziło to na początku kwietnia 1577 r. do wojny Stefana Batorego ze zbuntowanym Gdańskiem, na początku której doszło do wspomnianej bitwy w pobliżu Lubiszewa. Wojska gdańskie, złożone w przeważającej mierze z uzbrojonych mieszczan, poniosły druzgocącą klęskę. Przy czym wojska królewskie nie wykorzystały należycie tego zwycięstwa. W ostatecznym rozrachunku Batory poniósł porażkę; musiał potwierdzić przywileje niepokornego miasta i odstąpić od kontynuowania polityki Zygmunta Augusta.
Drugą bitwę w rejonie Lubiszewa rozegrały wojska polskie i szwedzkie w dniach 17–18 VIII 1627 r. Przeszła ona do historii jako bitwa pod Tczewem i była jednym z epizodów tzw. wojny o ujście Wisły (1626–1629). W bitwie tej nie udało się Szwedom rozgromić Polaków. Wojskami polskimi dowodził hetman polny koronny Stanisław Koniecpolski, zaś szwedzkimi – król Szwecji Gustaw II Adolf, który w bitwie tej został ciężko ranny. Powstrzymało to dalszą ofensywę wojsk szwedzkich i pozwoliło na dokończenie budowy fortyfikacji Gdańska.
W latach 1926–1939 w kościele w Lubiszewie funkcję kuratusa (czyli duchownego sprawującego opiekę nad kościołem katolickim niebędącym parafialnym) sprawował ks. Bolesław Piechowski. 10 IX 1939 r. został aresztowany przez Niemców. Najpierw przebywał w więzieniu w Gdańsku, potem w różnych obozach koncentracyjnych. Zmarł w 1942 r. w Hartheim k. Linzu w Austrii. Po wojnie mieszkańcy Lubiszewa nie zapomnieli o zasłużonym duchownym. Na terenie cmentarza, obok kościoła, w którym posługiwał wystawili mu pomnik w formie krzyża autorstwa rzeźbiarza Ignacego Zelka.
Upamiętniono także księcia Sambora, nadając jego imię jednej z wiejskich ulic oraz znajdującemu się tamże Pracowniczemu Ogrodowi Działkowemu.
