Jednym z kilku gdańskich cmentarzy komunalnych  jest cmentarz św. Ignacego znajdujący się w Starych Szkotach przy ul. Brzegi. Jego początki sięgają wielkiej epidemii dżumy, jaka miała miejsce w pierwszej dekadzie XVIII w. , kiedy to na terenie położonym za kościołem św. Ignacego zaczęto chować zmarłych.

Poniższy artykuł napisałam na podstawie następujących źródeł:

  1. www. brygida. gdansk. pl „Duchowieństwo parafii św. Brygidy w latach 1840 – 1945”, ks. Leszek Jażdżewski
  2. „Encyklopedia Gdańska”
  3. www. cmentarze-gdanskie.pl

Artykuł ten powinnam była zatytułować „Staroszkockie nekropolie”, ponieważ omawiany cmentarz nie był pierwszym, jaki założono w obrębie Starych Szkotów, będących niegdyś własnością biskupów włocławskich. Starszy od niego, zlikwidowany pod koniec lat trzydziestych XX w., znajdował się po wschodniej stronie kanału Raduni, w obrębie tzw. Krótkiej Regi. Mniej więcej na terenie ob. posesji przy Trakcie św. Wojciecha, opatrzonej numerem 37. Funkcjonuje tam stacja kontroli pojazdów.

Stacja kontroli pojazdów przy Trakcie św. Wojciecha 37
Stacja kontroli pojazdów przy Trakcie św. Wojciecha 37

Cmentarz ten założono w 1615 r. wraz z budową jezuickiego kościoła Nawiedzenia NMP. W 1655 r. cmentarz powiększono. W tym samym roku wzniesiono kaplicę cmentarną św. Barbary. Niestety już w rok później – kiedy coraz bardziej realna stawała się obawa szwedzkiego najazdu – Rada Miasta Gdańska nakazała celowo zniszczyć gdańskie przedmieścia, do których zaliczały się także Stare Szkoty. Wówczas oba obiekty sakralne znajdujące się w obrębie Krótkiej Regi, zostały zrównane z ziemią.

Po zakończeniu wojny ze Szwedami w 1660 r. jezuici odbudowali tam  jedynie kaplicę św. Barbary. Na miejscu kościoła zbudowali z czasem karczmę „Domus Ecclesiae”. Swoją nową świątynię, której patronem został św. Ignacy Loyola wznieśli w nieco innej lokalizacji, na zachód od kanału Raduni. Z czasem została rozbudowana; nadano jej kształt kształt trójnawowej świątyni halowej. Dziś nosi tytuł kolegiaty Staroszkockiej św. Ignacego.

Kaplica św. Barbary została ostatecznie zburzona w 1807 r. w czasie oblężenia Gdańska przez wojska francuskie. Cmentarz istniał nadal.

Pomnik ku czci Jeana Georga Haffnera
Pomnik ku czci Jeana Georga Haffnera przy ul. Brzegi, niedaleko kościoła św. Ignacego

26 IV 1830 r. pochowano na nim francuskiego lekarza wojsk napoleońskich, urodzonego w 1775 r. w Alzacji, Jeana Georga Haffnera. Propagatora morskich kąpieli, twórcę kąpieliska morskiego w Sopocie, jednego z „ojców założycieli” Sopotu. Który nie wrócił do Francji mimo klęski wojsk napoleońskich i ponownego zajęcia miasta w 1814 r. przez władze pruskie. Pozostał w Gdańsku na stałe, następnie przeniósł się do Sopotu. Postać tego słynnego francuskiego lekarza oraz miejsce jego pochówku upamiętnia wykonany z kamienia pomnik, ustawiony w 2020 r. przy ul. Brzegi, w pobliżu kościoła św. Ignacego.

Nowo ustanowiona w 1839 r. katolicka parafia św. Ignacego przejęła oba cmentarze w Starych Szkotach. Stary cmentarz zamknięto w 1866 r. Przestał istnieć pod koniec lat 30 – tych XX w.

Zresztą od 1780 r. funkcję głównej nekropolii Starych Szkotów przejął właśnie ten nowszy cmentarz, położony na zboczu wzgórza za kościołem. Wcześniej, bo w 1722 r. wybudowano na jego terenie kaplicę cmentarną, zaś w 1733 r. wydzielono osobną część cmentarza przeznaczoną dla ubogich.

Kostnica przed kościołem św. Ignacego
Kostnica przed kościołem św. Ignacego

W drugiej połowie XIX w. był kilkakrotnie powiększany, m. in o teren dawnego ogrodu jezuickiego (zlokalizowanego na wzgórzu przylegającym do budynków dawnego jezuickiego Kolegium Gdańskiego). Po raz ostatni cmentarz ten powiększono w 1970 r. Obecnie jego powierzchnia liczy 2, 30 ha. Zajmuje teren zbocza wzgórza, ukształtowany w formie tarasów (skarpy zostały wzmocnione murami oporowymi z kamienia i cegły). Przecinają go różnej długości, trzy aleje podłużne i trzy poprzeczne, krzyżujące się pod kątem prostym.

Od 1947 r. pełni funkcję cmentarza komunalnego. Z cmentarzem tym związana jest drewniana kostnica znajdująca się przed kościołem św. Ignacego.

W obrębie tegoż cmentarza zachowały się nieliczne pomniki nagrobne pochodzące sprzed 1945 r. Wiele starych pomników ma napisy nieczytelne, zatarte; na niektórych nie ma już tabliczek z informacją o spoczywających w nich zmarłych.

W pierwszej kolejności chcę zwrócić uwagę na pomnik nagrobny ks. Leona Miszewskiego, ufundowany przez Gminę Polską w lipcu 1931 r. Ten wielce zasłużony polski duchowny, działacz licznych polskich organizacji w Gdańsku, o charakterze społeczno – politycznym,  został  pochowany tu na początku 1930 r.  Pozostał dla potomnych symbolem niezłomnej postawy w walce o prawa zamieszkałej w Gdańsku ludności polskiej. Szczególny nacisk kładł na wychowanie dzieci i młodzieży w duchu patriotycznym, umacnianie tożsamości narodowej. Był  współorganizatorem polskiego szkolnictwa w na terenie II WMG, prefektem tutejszego Gimnazjum Polskiego. Także prezesem Gminy Polskiej, w latach 1928 – 30 posłem do Volkstagu. Także – co warto przypomnieć – w latach 1914 – 18 pełnił posługę wikariusza w kościele św. Ignacego.

Na jego pomniku nagrobnym umieszczono tablicę z cytatem z księgi Tobiasza: „Czas jest, abym się wrócił do tego, który mię posłał, a wy błogosławcie Boga, opowiadajcie wszystkie dziwy jego” (Tob. 14, 20).

Grób ks. Leona Miszewskiego
Grób ks. Leona Miszewskiego

Do naszych czasów przetrwał także grób ks. Franza Behrendta (1867 – 1934), który w latach 1926 – 1934 pełnił  funkcję proboszcza kościoła św. Ignacego. Z inskrypcji umieszczonej się na jego pomniku nagrobnym wynika, że  został on pochowany w grobie swojej matki, Josephine Berendt (z d. Sarnowski), zmarłej w 1927 r.

Grób ks. F. Behrendta
Grób ks. Franza Behrendta

Kolejnym proboszczem posługującym w tejże świątyni (w latach 1935 – 1945) był – również pochowany na tym cmentarzu – ks. Johannes Jastak, dr filozofii i teologii, wcześniej wikary w kościele NSJ w Gdańsku – Wrzeszczu. Zmarł w 1945 r. w Gdańsku. Jego grób znajduje się tuż przy murze otaczającym cmentarz od strony wschodniej.

Grób ks. Jastaka
Grób ks. Johannesa Jastaka

Na cmentarzu tym spoczywa również pochodzący z Estonii ks. Arved Dankmann (1868 – 1945). Ksiądz katolicki, który pełnił posługę wikarego w kościele św. Józefa w Gdańsku, a następnie (w latach 1927 – 31) – w gdańskim kościele św. Brygidy. Był wieloletnim kapelanem kaplicy znajdującej się w budynku Katholisches Knabenwaisenhaus und Krüppelheim (Katolickiego Sierocińca dla Chłopców) przy Radauneufer 54 / 56 (ob. ul. Brzegi).

W marcu 1942 r. pochowano tu ks. Konstantyna Dominika (1870 – 1942), bpa pomocniczego diecezji chełmińskiej, który w latach 1897 – 98 pełnił funkcję wikariusza w tutejszym kościele św. Ignacego. Była to jego pierwsza placówka duszpasterska po otrzymaniu święceń. Ponownie znalazł się w Gdańsku w czasie II wojny światowej. Został tu przywieziony z Pelplina na rozkaz gauleitera Alberta Forstera, z zakazem opuszczania miasta. Zmarł 7 III 1942 r. w prowadzonym przez boromeuszki, St. Marien – Krankenhaus (katolickim szpitalu NMP) przy Schleusengasse (ob. odcinek tej ulicy nosi nazwę Kieturakisa). Szczątki biskupa ekshumowane w marcu 1949 r. spoczęły wkrótce na cmentarzu w Pelplinie.

Grób ks. bpa Konstantyna Dominika
Grób ks. bpa Konstantyna Dominika

W 1945 r. na cmentarzu w Starych Szkotach, w pobliżu grobu swego  brata, spoczęła młodsza siostra biskupa, Cecylia Dominik, która przez wiele lat sprawowała nad nim opiekę.  Towarzyszyła mu również u kresu jego życia, w czasie pobytu w Gdańsku.

Grób Cecylii Dominik
Grób Cecylii Dominik

Na koniec jeszcze słów parę o pochowanej na tymże cmentarzu w 2009 r. Lucylli Goryszewskiej – Pisarskiej (1908- 2009), która była nauczycielką, bibliotekarką, a także publicystką. Działaczką licznych gdańskich organizacji np. Towarzystwa Przyjaciół Gdańska. Była współorganizatorką I Liceum Ogólnokształcącego w Gdańsku, w którym przez pewien czas pracowała na stanowisku wicedyrektora. Następnie  była wieloletnim pracownikiem Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Gdańsku, gdzie zorganizowała, a następnie prowadziła Dział Informacyjny (później Informacyjno – Bibliograficzny).

Grób Lucylli Pisarskiej
Grób Lucylli Pisarskiej

Maria Sadurska

Brzegi, Stare Szkoty, Orunia - Święty Wojciech - Lipce, Gdańsk, województwo pomorskie, 80-048, Polska

Dodaj opinię lub komentarz.