Ujrzeć Neapol i… ? Neapol i okolice śladami Iwaszkiewicza
Jarosław Iwaszkiewicz (1894 – 1980) polski pisarz, poeta, diarysta i epistolograf, rozmiłowany w Italii podróżnik, wiele razy odwiedzał Rzym i Sycylię, co odnotowywał w Dziennikach. Napisał także „Książkę o Sycylii” i „Podróże do Włoch”. W Neapolu był tylko raz przez kilka listopadowych dni 1951 roku.
Neapol (Napoli) miasto nad Zatoką Neapolitańską, to główne miasto Kampanii. Osada założona przez Greków jako odrośl greckiej kolonii Kum (Cumae, Kyme) w VIII w. p.n.e. nosiła miano Parthenope . To dziewicza syrena, która według mitologii, po nieudanej próbie uwiedzenia Odyseusza śpiewem, została wyrzucona na brzeg w miejscu, gdzie później powstało poświęcone jej sanktuarium, a następnie miasto.
Neapolis ( nowe miasto) to większa osada zbudowana w pobliżu Parthenope w V wieku p.n.e. W 290 roku p.n.e. miasto zostało zdobyte przez Rzym. W latach 73 – 71 p.n.e. zbocza pobliskiego Wezuwiusza stały się obozowiskiem dla zbiegłych niewolników, zbuntowanych gladiatorów i zubożałych chłopów. Buntownicy pod wodzą słynnego Spartakusa początkowo odnosili sukcesy w walce z armią rzymską. Jednak powstanie zakończyło się klęską w 71 roku. Spartakus zginął w bitwie nad rzeką Silarus. Pozostałych przy życiu powstańców (szacuje się ich liczbę na około sześć tysięcy!) ukrzyżowano wzdłuż Via Appia.
Za czasów cesarza Augusta Neapol był ważnym portem i uzdrowiskiem. To tutaj przez wiele lat mieszkał autor „Eneidy” Publiusz Wergiliusz Maro (70 – 19 p.n.e.) i tu zgodnie ze swą wolą został pochowany. Dante Alighieri w „Boskiej komedii” uczynił Wergiliusza swoim przewodnikiem po Piekle i Czyśćcu. W 1871 roku w Neapolu odsłonięty został pomnik Dantego na placu, który odtąd nosi nazwę Piazza Dante. A w neapolitańskim metrze schody na stacji Universita są ozdobione podobiznami Dantego i Beatrycze wykonanymi w ramach projektu „Stacje sztuki”.
W 79 roku n. e. pobliskie Herkulanum i Pompeja zostały zasypane przez wybuch Wezuwiusza. Stało się to, według najnowszych odkryć, prawdopodobnie 24 października. Prace wykopaliskowe rozpoczęły się w 1738 roku, a systematyczne badania trwają od 1860. Od 1911 roku w ramach programu Scavi Nuovi są odkopywane te części Pompei, w których pozostawiono dzieła sztuki i przedmioty codziennego użytku.
W 1139 roku miasto Neapol podbite przez Normanów stało się częścią Królestwa Sycylii, rządzonego przez Rogera II. Kolejni władcy pochodzili z różnych dynastii. Na fasadzie Pałacu Królewskiego, którego budowę rozpoczęto w 1600, a głównym architektem był Domenico Fontana, znajduje się osiem figur przedstawiających królów Neapolu. Jest wśród nich posąg napoleońskiego marszałka.
Los okazał się niełaskawy dla Joachima Murata (1767 – 1815). Ten szwagier Napoleona Bonaparte (jego żoną była Maria Karolina najmłodsza siostra cesarza) sprawował rządy w Neapolu po Józefie Bonaparte (1768 -1844). Brat Napoleona po królowaniu w Neapolu w latach 1806 – 1808, otrzymał bowiem tron w Hiszpanii. Po klęsce cesarza Murat został skazany na śmierć z rozkazu Ferdynanda Burbona I. Egzekucji dokonano 13 października w miejscowości Pizzo w Kalabrii we Włoszech. W niespełna miesiąc po jego śmierci aresztowano, osądzono i skazano na rozstrzelanie innego marszałka Francji, Michała Neya, „najwaleczniejszego z walecznych”. Ney został rozstrzelany w Paryżu 7 grudnia 1815 roku.
W Neapolu można odszukać polskie ślady. W 1517 roku Stanisław Ostroróg reprezentował tu polskiego króla Zygmunta Jagiellończyka (zwanego później Starym) na ślubie per procura z Boną Sforza. W 1790 roku w Neapolu bawił Stanisław Staszic. W 1836 roku w Neapolu rozpoczynał swą podróż na Wschód Juliusz Słowacki. Ta modna wtedy „wyprawa romantyczna” stała się okazją do stworzenia poematu dygresyjnego zatytułowanego „Podróż do Ziemi Świętej z Neapolu”, złożonego z dziewięciu pieśni. W I pieśni narrator i jednocześnie główny bohater poematu w żartobliwym tonie zachwala neapolitańskie hotele: Vittoria, Villa Reale, hotel nad Zatoką na św. Łucji. Pokpiwa z siebie, że oto on poeta, staje się przewodnikiem po mieście, prezentującym czytelnikowi, gdzie można znaleźć najlepszą oberżę!
W 1886 roku w Neapolu przebywał Henryk Sienkiewicz. 22 listopada 1951 roku pociągiem z Rzymu przyjechał do Neapolu Jarosław Iwaszkiewicz. Oglądał zbiory Museo Nationale (dziś to Museo Archeologico Nazionale), w Galerii Umberto opędzał się od żebraków, odbył wycieczkę do Pompei, w Teatro Mercadante (teatr dramatyczny) oglądał przedstawienie „Hamleta”. Ważnym wydarzeniem w czasie pobytu pisarza w Neapolu stała się wizyta w domu Benedetta Croce włoskiego filozofa, krytyka, publicysty i polityka. Ten sędziwy przedstawiciel włoskiego idealizmu XX wieku zmarł w rok po spotkaniu z polskim pisarzem.
Dla Iwaszkiewicza ciekawym przeżyciem stała się także podróż szosą, jak pisze w dzienniku, „malowniczą i gwałtownie pętlistą” Salerno – Amalfi oraz pobyt w Ravello. Owa wymarzona tą szosą podróż, planowana jeszcze w 1934 roku, nie doszła wtedy do skutku. Jadący w 1951 roku przez Wybrzeże Amalfitańskie Iwaszkiewicz nie spełnił jednak wszystkich swoich zamierzeń. Plan wycieczki, którą pisarz odbywał autokarem, nie zakładał bowiem pobytu w Salerno, gdzie Iwaszkiewicz pragnął zobaczyć słynną katedrę.
Zwiedził natomiast inną katedrę. To katedra św. Andrzeja w Amalfi, którą pisarz pamiętał z obrazu Aleksandra Gierymskiego (1850 – 1901). Dzieło to oglądał w 1938 roku na wystawie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Dziś obraz znajduje się w Muzeum Narodowym w Kielcach. Wyjazd do Amalfi przewidywał pobyt w Ravello . Iwaszkiewicz podziwiał tam Villę Cimbrone i ogrody ją otaczające.
W 1955 roku do Neapolu przeniósł się z Monachium Gustaw Herling- Grudziński (1919 – 2000). Owdowiały pisarz poślubił w 1954 roku najmłodszą z czterech córek Benedetta Croce – Lidię. To ona dbała o popularyzowanie polskiej kultury za granicą, a po śmierci męża czuwała nad jego spuścizną. Herling- Grudziński został pochowany w Neapolu na cmentarzu Poggio Reale.
A Iwaszkiewicz jesienią 1963 roku odwiedził po latach ponownie Amalfi. Wybrał się też do Paestum, by oglądać ruiny greckich świątyń. Tę wyprawę podsumował tak: „ale z całości wycieczki mam wrażenie pozytywne – jakiegoś spokoju i przemijania. Dobrze mi tam było”.
- przeczytaj: Znasz-li ten kraj…
zdjęcia A. i S. Scheffs
źródła
- Jarosław Iwaszkiewicz Dziennik, t. I, 2007
- Jarosław Iwaszkiewicz Dziennik, t. II, 2010
- Wikipedia
