Starożytne cywilizacje (Sumerowie w Mezopotamii już 3500 lat przed naszą erą, Egipcjanie w okresie tzw. Starego Państwa, czyli w latach 2664 – 2155 p.n.e.) , wznosili, budzące do dziś zainteresowanie, kolosalne budowle. Ci pierwsi – zikkuraty. Wierzono, że na ich szczytach zamieszkują bogowie.
Rdzeń owych świątyń budowano z cegieł suszonych, natomiast ściany zewnętrzne z cegieł wypalanych. Badania archeologiczne doprowadziły do odsłonięcia szesnastu takich obiektów. Na podstawie badań źródeł pisanych naukowcy podają liczbę 34 znanych budowli będących schodkowymi świątyniami powstałymi na terenie Mezopotamii. Zikkurat z Ur pochodzący z lat 2100 – 2000 p.n.e. został częściowo zrekonstruowany.
Być może sumeryjskie świątynie zainspirowały autorów Biblii do opowieści o Wieży Babel. Według Starego Testamentu (Księga Genezis) zuchwałość budowniczych zamierzających wznieść wieżę sięgającą niebios nie spodobała się Jahwe, toteż „pomieszał im języki”, aby nie mogli ukończyć budowli. Wieża Babel bywała tematem dzieł plastycznych, takich jak obraz Pietera Bruegela (Starszego) z 1563 roku, Gustave`a Dore`go („Pomieszanie języków”, 1865), czy piętnastowieczna miniaturka z „Godzinek księcia Bedford”.
Potop, skamieniałości i Wieża Babel w ujęciu biblijnym (polskie napisy)
Monumentalne grobowce władców egipskich (większość z nich dotrwała do naszych czasów) wciąż wzbudzają zachwyt turystów z całego świata i nadal są obiektem zainteresowania archeologów. Na przestrzeni wieków niektóre z piramid rozebrano, by materiał w ten sposób uzyskany posłużył do tworzenia innych budowli. Piramidy zbudowane z suszonych cegieł ulegały zniszczeniu na skutek działania sił przyrody. Zmieniły też się obyczaje funeralne dotyczące faraonów. W czasach Nowego Państwa grobowce dla nich przeznaczone kuto w skałach.
Potężne świątynie schodkowe odkryto także w Ameryce Środkowej i Południowej. Wysokimi budowlami są pagody buddyjskie na Dalekim Wschodzie… Wyznawcy islamu wznosili obok meczetów wysmukłe minarety. Ale ludy starożytne budowały nie tylko wysokie świątynie i grobowce panujących. Konstruowano także wieże oblężnicze, machiny wojenne. W VIII w. p.n.e. Asyryjczycy skonstruowali wieżę oblężniczą wyposażoną w koła. W 305 roku p.n.e. podczas oblężenia Rodos użyto wieży o wysokości 30 metrów skonstruowanej przez Demetriosa Poliorketesa. Machiny, dzięki którym zdobywano nawet warowne zamki, wykorzystywano jeszcze w średniowieczu, ale gdy pojawiły się działa, zrezygnowano z tych urządzeń, choć jeszcze w XVII wieku Kozacy posługiwali się wieżami zwanymi hulajgrody i hulajpole.
Wraz z chrystianizacją Europy nastąpił okres wznoszenia kościołów. Te wczesne, budowane w stylu, który nazwano romańskim, podobne były do obiektów świeckich. Budowane z kamienia miały grube mury, były przysadziste i podobnie jak zamki mogły pełnić funkcje obronne w czasie najazdów. Nadszedł jednak czas, gdy w niebo nad Europą wystrzeliły smukłe wieże kościołów powstałych w nowym stylu, gotyckim. Budowa tych świątyń trwała zwykle bardzo długo. I tak na przykład prace przy wznoszeniu Bazyliki Mariackiej w Gdańsku (Kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny) rozpoczęły się w 1343 roku, a zakończyły w 1502. Ten największy ceglany gotycki kościół w Europie zachwyca wieżą wysoką na osiemdziesiąt dwa metry, na szczyt której prowadzą schody liczące 402 stopnie. Stefan Chwin nazwał Bazylikę Mariacką Arką Noego widoczną z pól na Żuławach, „jak płynie nad miastem niczym ceglany okręt”. Pisarz, podobnie jak jego rówieśnicy, pamięta ten jeszcze nie w pełni odbudowany po wojennych zniszczeniach kościół, który pojawił się także w filmie „Do widzenia, do jutra” z 1960 roku.
W stylu gotyckim wznoszono także obiekty świeckie: zamki, ratusze, bramy. Gdański Ratusz Głównego Miasta budowano w latach 1379 – 1492, a gdy budowlę zniszczył w 1556 roku pożar, podjęto prace nad odbudową, już w stylu renesansowym. Gotycką budowlą jest Zamek Krzyżacki w Malborku. W Lubece wzniesiono gotycką Bramę Holsztyńską, w Nadrenii nad dopływem Mozeli w 1157 roku zamek Eltz. Zarówno ten zamek jak i wiele gotyckich kościołów (na przykład katedrę w Kolonii) poddawano restauracji i rozbudowie w XIX wieku. I właśnie w XIX wieku powstał w Bawarii zamek Neuschwanstein oraz dwa inne zamki (ale te były zainspirowane kulturą francuską, Wersalem), nawiązujący do legend arturiańskich („nowy łabędzi kamień”) łączący elementy sztuki romańskiej i gotyckiej. Zbudował go na wzgórzu nad Alpsee król Bawarii Ludwik II Wittelsbach (1845 – 1886). Zamek powstał według pomysłu władcy i był przez niego sfinansowany.
Wieże, których mnogość w tym baśniowym pałacu, zachwyca i inspiruje (Disney!), pełnią tu rolę dekoracyjną. Pamiętajmy jednak, że wieże bywały przez wieki częścią murów obronnych, miejscem, z którego można było obserwować ruchy nieprzyjacielskich wojsk, bądź wypatrywać pożarów i w razie zagrożenia dzwonić na trwogę.
W dawnej Polsce karę więzienia nazywano „wieżą”, bowiem w większości grodów budowano wieże przeznaczone na więzienia, lub dostosowywano wieże już istniejące do potrzeb więziennych. Dolna wieża była podziemnym lochem dla więźniów skazanych za ciężkie przestępstwa, natomiast górną część wieży przeznaczano zwykle dla szlachty, która dopuściła się drobnych przewinień.
Wieże jako miejsce uwięzienia występują często w baśniach. Tak jest w „Roszpunce” Braci Grimm. Czarownica zamyka w wieży swą piękną długowłosą wychowankę. W baśni „Dziewica Malena” (lub Milena) na siedmioletnie uwięzienie w zamurowanej wieży skazuje swą córkę sprzeciwiającą się jego woli srogi król. Inna królewna trafia na wieżę, gdzie znajduje wrzeciono, by po ukłuciu się nim zasnąć na sto lat. Bolesław Leśmian nawiązał do tej baśni w wierszu „W pałacu śpiącej królewny”.
Z wieżą w szamotulskim zamku związana jest autentyczna historia nieszczęsnej Halszki z Ostroga (1539 – 1582), dziedziczki ogromnej fortuny, porywanej, więzionej, przemocą wydawanej za mąż.
W 1889 roku miała się w Paryżu odbyć światowa wystawa, upamiętniająca rocznicę rewolucji francuskiej. Z tej okazji zbudowano w stolicy Francji obiekt, którego konstruktorem był Gustave Eiffel (1832 – 1923) inżynier specjalista od konstrukcji stalowych i żeliwnych, budowniczy mostów, wiaduktów… Wznosząc paryską wieżę udowodnił walory stali, materiału, który dotąd był traktowany jako prosty materiał budowlany.
- przeczytaj: Wieża Koechlina
Wieża wzbudzała ogromne emocje, szyderstwa. Znani artyści protestowali przeciwko tej budowie. Po dwudziestu latach wieża miała zostać rozebrana. Dziś nikt nie wyobraża sobie Paryża bez niej. Na szczycie wieży znajduje się apartament G. Eiffela. Pomieszczenia te można zwiedzać, a ich atrakcją są woskowe figury przedstawiające twórcę wieży oraz Thomasa Alva Edisona (1847 – 1931). Gościł on w apartamencie na specjalne zaproszenie, bo zaszczyt ten spotykał tylko nielicznych. Amerykanin podziękował gospodarzowi ofiarowując mu fonograf, którego był wynalazcą. Do 1930 roku francuska wieża była najwyższym budynkiem na świecie.
Ale za oceanem zaczęto wznosić stalowe, a później żelbetowe, szkielety. Stały się podstawą wieżowców, drapaczy chmur. Chicago, następnie Nowy Jork walczyły o miano miast, szczycących się najwyższymi budowlami. Wikipedia prezentuje listę 190. najwyższych budynków na świecie. Wiele z nich wybudowano w Azji. Na razie za najwyższy uchodzi Burdż Chalifa (Burj Khalifa) liczący 828 metrów wzniesiony w Dubaju.
Zdjęcia z archiwum domowego autorki.
źródła:
- Wikipedia
- Gedanopedia
- Encyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa 1979
- Władysław Kopaliński , Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1987