W pierwszej części artykułu poświęconego Władysławowi Jagielle przedstawiłam wydarzenia, które poprzedziły zawarcie pierwszej unii Polski z Litwą oraz koronację Władysława Jagiełły na króla Polski. Wspomniałam o sojuszu polsko-litewskim, chrzcie Jagiełły, ślubie księcia litewskiego z Jadwigą oraz o relacjach Polski i Litwy z Krzyżakami.
Krzyżacy nie pogodzili się z zaistniałą sytuacją – zawarcia ślubu. Porozumieli się z Habsburgami w celu doprowadzenia do unieważnienia małżeństwa Jadwigi z Jagiełłą przez papieża. Szczęśliwie niczego nie wskórali – dzięki pozytywnemu nastawieniu głowy Kościoła do nowego władcy Polski. Papież przychylił się do decyzji chrystianizacji Litwy, wystosował do Jagiełły list gratulacyjny.
Wtedy wielki mistrz krzyżacki próbował udowodnić, iż Jagiełło przyjął chrzest tylko pozornie. Jego poddani pozostają poganami, dlatego rycerze zakonni zmuszeni są w dalszym ciągu prowadzić akcję chrystianizacyjną na Litwie. Przemoc stosują tylko w obronie własnej, gdyż Litwini pierwsi chwytają za broń. Jednocześnie Krzyżacy próbowali utworzyć w Europie wielką koalicję przeciwko państwu polskiemu, której celem byłoby rozbicie unii polsko-litewskiej. Gdyby do tego doszło, dałoby to Zakonowi możliwość podporządkowania sobie obu osłabionych krajów.
Krzyżacy szukali też sprzymierzeńców wśród polskich możnowładców; jednym ze zdrajców był wspomniany w pierwszej części artykułu Władysław Opolczyk.
Krzyżakom udało się także w pewnym momencie uzyskać poparcie kuzyna Jagiełły, Witolda. Wykorzystali niezadowolenie Witolda z racji powierzenia stanowiska namiestnika królewskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego nie jemu, a Skirgielle. Wysiłki dyplomatyczne Jagiełły doprowadziły do odzyskania poparcia ze strony Witolda, który definitywnie zaniechał współpracy z Krzyżakami. Wtedy Jagiełło i Jadwiga zawarli z Witoldem (w 1392 r.) układ w Ostrowie (na terenie ob. Białorusi), na mocy którego Witold został mianowany namiestnikiem Księstwa Litewskiego (na miejsce Skirgiełły). Zadaniem Witolda było teraz doprowadzenie do zjednoczenia wszystkich ziem Księstwa Litewskiego pod jego panowaniem. Ten zaś od 1395 r. zaczął tytułować się Wielkim Księciem Litewskim.
Dożywotnie rządy Witolda jako Wielkiego Księcia Litewskiego (po łacinie Magnus Dux Lithuaniae) gwarantował dokument wystawiony w styczniu 1401 r. w Wilnie przez niego samego, a wieńczący negocjacje polsko-litewskie. Mowa tu o unii wileńsko-radomskiej, w myśl której Witold otrzymywał dożywotnie rządy na Litwie, w zamian uznając zwierzchność Jagiełły (będącego Najwyższym Księciem Litwy, czyli Supremus Dux Lithuaniae) i Korony. Witold wraz z litewskimi bojarami zobowiązywał się do przyłączenia Litwy do Polski. Jednocześnie obie strony potwierdziły postanowienia z Krewy. Po raz pierwszy akty zatwierdzające unię zostały wystawione nie tylko przez władców i panów polskich, ale też przez litewskich bojarów. Jagiełło podpisał dokument w grudniu 1400 r. w Grodnie, następnie Witold wraz z bojarami w Wilnie w styczniu 1401 r., a panowie polscy – w marcu tegoż roku w Radomiu. Następne takie porozumienie zawarli wspomniani władcy w Horodle w 1413 r.
Na mocy porozumienia z przełomu 1400/1401 r. bojarzy mieli wspólnie z polskimi możnowładcami wybierać następcę Jagiełły – w razie jego bezpotomnej śmierci. Obie strony miały razem walczyć podczas najazdu wrogich wojsk.
Jadwiga z Jagiełłą przyczynili się do odnowienia Akademii Krakowskiej, która podupadła po śmierci Kazimierza Wielkiego. Dzięki ich wysiłkom powstał, obok wydziału prawa, wydział teologiczny. Podniósł się znacznie poziom nauczania, co zaowocowało wykształceniem wielu błyskotliwych dyplomatów. Jednym z nich był Paweł Włodkowic, pełniący przez pewien czas funkcję rektora Akademii Krakowskiej. Na Soborze w Konstancji, będąc tam jednym z polskich delegatów, dał się poznać jako bardzo dobry mówca. Zdyskredytował na arenie międzynarodowej Zakon Krzyżacki.
Jadwiga i Jagiełło bardzo długo nie mogli doczekać się potomka. Ich pierwsze (i jedyne) dziecko urodziło się dopiero w 1399 r. Tuż przed rozwiązaniem Jagiełło rozesłał zaproszenia na chrzest swego przyszłego dziedzica do różnych władców europejskich. Poprosił papieża Bonifacego IX, by został jego ojcem chrzestnym. Ten zaś nie przybył osobiście, ale wyznaczył swego zastępcę. Dziecko miało otrzymać imię tegoż papieża.
22 VI 1399 r. Jadwiga urodziła córkę, Elżbietę Bonifację. Niestety, stan zdrowia matki po porodzie, jak i nowonarodzonego dziecka wprawił nadwornych medyków w zakłopotanie. 17 lipca córka królewska zmarła. Cztery dni później odeszła Jadwiga. Miała dwadzieścia pięć lat. W czasie ceremonii pogrzebowej mowę wygłosił osobisty kapelan królowej, Stanisław ze Skarbimierza. Podkreślił takie cnoty zmarłej, jak szlachetność, mądrość oraz szacunek, z jakim odnosiła się do poddanych. W 1979 r. Jadwiga została beatyfikowana, a w 1997 r. – kanonizowana.
Podobno Jadwiga tuż przed śmiercią wskazała swemu mężowi, z kim ma się ożenić po jej zgonie. Za jej radą Jagiełło poślubił Annę Cylejską, wnuczkę Kazimierza Wielkiego i Jadwigi Żagańskiej. Ślub Jagiełły z Anną odbył się 29 I 1402 r. w katedrze na Wawelu. Tam też 25 lutego koronowano Annę na królową Polski. Nowa małżonka często towarzyszyła mężowi w licznych podróżach. W latach 1413-14 przebywała na Litwie z misją chrystianizacyjną Żmudzi. Kilkakrotnie posądzano ją o niewierność wobec męża. 8 IV 1408 r. urodziła córkę Jadwigę, którą polskie rycerstwo na zjeździe w Jedlni w 1413 r. ogłosiło następczynią tronu (wobec braku męskiego potomka królewskiej pary). Królowa Anna zmarła na skutek choroby w marcu 1416 r. Została pochowana w katedrze na Wawelu.
Trzecią żoną Jagiełły została Elżbieta Granowska, córka wojewody sandomierskiego, Ottona z Pilczy i Jadwigi Melsztyńskiej. Wiele osób wytykało Jagielle, że jego wybranka była kobietą posuniętą w latach, trzykrotną wdową, w dodatku matką kilkorga dzieci. Poza tym nie miała królewskiego pochodzenia, co stanowiło powód wielu złośliwych plotek na jej temat. Jej poprzedni mąż, Wincenty Granowski, pochodził z otoczenia Jagiełły. Zmarł w 1410 r. najprawdopodobniej w wyniku otrucia na polecenie Krzyżaków. Jagiełło po śmierci drugiej małżonki postanowił poślubić wdowę po Granowskim. Ślub miał miejsce 2 V 1417 r. w Sanoku. 19 listopada w katedrze wawelskiej odbyła się koronacja Elżbiety. Powodem jej rychłej śmierci (w 1420 r.) była gruźlica. Elżbietę pochowano zwyczajowo w katedrze wawelskiej. W 1586 r. jej szczątki usunięto (i nie wiadomo, gdzie zostały przeniesione), by w tym samym grobie pochować Stefana Batorego.
Czwartą żoną Władysława Jagiełły została w 1422 r. księżniczka litewska, Sonka Holszańska – córka księcia Andrzeja Holszańskiego i Aleksandry, księżniczki druckiej. Poślubiając Jagiełłę, musiała porzucić prawosławie i przejść na katolicyzm. Na chrzcie w obrządku katolickim przyjęła imię Zofia.
Ślub Jagiełły z Zofią odbył się w lutym 1422 r. w kościele Przemienienia Pańskiego w Nowogródku. Małżonków dzieliła znaczna różnica wieku. Wybranka króla mogła mieć ok. siedemnastu lat, on zaś prawdopodobnie siedemdziesiąt jeden. Koronacja Zofii miała miejsce dopiero w marcu 1424 r. Celebrował ją abp Wojciech Jastrzębiec.
Na krakowskim dworze znalazło się grono możnych (w tym bp Oleśnicki, bliski współpracownik króla) źle nastawionych do nowej królowej. Niechętna jej była także pretendentka do tronu, wspomniana księżniczka, Jadwiga. Widocznie istniał wyraźny antagonizm pomiędzy obiema kobietami, skoro w chwili przedwczesnej śmierci Jadwigi w 1431 r. królową Zofię posądzono o otrucie swej pasierbicy. Jesienią 1424 r. Zofia urodziła swego pierwszego syna, Władysława, któremu potomni nadali przydomek Warneńczyk. W kwietniu 1425 r. na zjeździe w Brześciu szlachta uznała, że Władysław w przyszłości zostanie królem, jeśli potwierdzi jej przywileje. 4 III 1430 r. na zjeździe w Jedlni możni zatwierdzili elekcyjność tronu i koronację Władysława – pod tym samym warunkiem – gwarancji ich przywilejów.
W maju 1426 r. urodził się kolejny syn Zofii i Jagiełły, Kazimierz, który niestety zmarł we wczesnym dzieciństwie. Pod koniec listopada 1427 r. przyszedł na świat trzeci syn, także Kazimierz, który zapisał się w naszych dziejach, jako król Kazimierz IV Jagiellończyk.
W 1409 r. wybuchł na Żmudzi bunt przeciwko Krzyżakom. Żmudzinów poparł zarówno Witold, jak i Władysław Jagiełło. Wtedy wielki mistrz Ulrych von Jungingen wypowiedział wojnę Jagielle. Wojna ta trwała do początków 1411 r., a zakończył ją I pokój toruński. Niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem z czasu tej wojny była słynna bitwa pod Grunwaldem, która miała miejsce 14 VII 1410 r. Rozegrały ją wojska polskie wespół z litewskimi i ruskimi pod wodzą Jagiełły. Bitwa ta złamała potęgę zakonu, której ten już nigdy nie odbudował. Cała starszyzna zakonna, włącznie z wielkim mistrzem Ulrychem, poniosła śmierć na placu boju. Dalsza ekspansja zakonu została powstrzymana.
Dziewiętnastowieczny poeta, Władysław Syrokomla, nawiązał do tego wydarzenia w swym wierszu pt. „Wilno”:
A choć krzyżackie czasem znamiona
zawiały tutaj w bojowym szyku
Polski i Litwy dłoń zespolona
odparła Niemca aż do Bałtyku.
Zaprzestał ufać w zdrad swoich dzieło,
że nas wypleni, że kraj nam wydrze
gdy pod Grunwaldem Witold z Jagiełłą
rogatą głowę strzaskali Hydrze.
(fragm.)
Bitwa pod Grunwaldem stała się również inspiracją dla artystów malarzy. Najsłynniejszym jej przedstawieniem jest znany obraz Jana Matejki pod tym właśnie tytułem.
Jesienią 1410 r. wojska Jagiełły odniosły kolejny wielki sukces – w bitwie pod Koronowem. Całkowite pokonanie Krzyżaków nie było wówczas możliwe, jak również zdobycie zamku w Malborku czy odzyskanie Pomorza Gdańskiego. Zbyt duża była przewaga militarna Krzyżaków, których wspierały liczne oddziały przybyłe z terenu Niemiec.
Cztery lata później Jagiełło podjął decyzję o ponownym uderzeniu na Krzyżaków celem odzyskania wszystkich ziem utraconych przez Polskę, a zagarniętych przez zakon. 18 VII 1414 r. polski król wypowiedział wojnę zakonowi, co ogłosił na zamku w Łęczycy. Wojskom dowodzonym przez Jagiełłę towarzyszyły oddziały książąt mazowieckich oraz litewskie pod wodzą Witolda. Dołączyli do nich także niektórzy książęta śląscy. Działania wojenne toczyły się na terenie państwa zakonnego, jednak Krzyżacy unikali otwartej bitwy. Przed przybyciem wojsk polsko-litewskich Krzyżacy spalili poszczególne osady, a także młyny i spichlerze, zabierając zgromadzone w nich zapasy zboża. Tutejsza ludność opuściła te tereny, dlatego wojska polsko-litewskie miały wielkie trudności z aprowizacją, stąd utarło się określenie „wojna głodowa”.
W październiku 1414 r. Jagiełło zgodził się zawrzeć traktat pokojowy na okres dwóch lat, a dalszych roszczeń postanowił dochodzić na wspominanym przeze mnie Soborze w Konstancji (obrady trwały od 16 listopada tegoż roku aż do 22 IV 1418 r.). Komisja powołana do rozpatrzenia sporu nie potrafiła go rozstrzygnąć, dlatego zaleciła sąd rozjemczy pod przewodnictwem Zygmunta Luksemburskiego. Termin rozejmu przedłużono zaś do 1418 r. Wyrok ogłoszony 6 XII 1420 r. przez Zygmunta Luksemburskiego we Wrocławiu był niekorzystny dla Władysława Jagiełły. To przesądziło o kolejnej wojnie polsko-krzyżackiej.
Jagiełło wykorzystał wtedy moment, w którym Zygmunt Luksemburski uwikłał się w wewnętrzny konflikt z Husytami. W takiej sytuacji polski król zawarł 8 IV 1421 r. sojusz zaczepno-obronny z margrabią brandenburskim, Fryderykiem I Hochenzollernem, skierowany przeciwko Krzyżakom. Dzięki wsparciu margrabiego u papieża rozejm polsko-krzyżacki przedłużono do końca 1422 r. Wtedy Zygmunt Luksemburski w obawie przed interwencją wojsk polsko-litewskich w Czechach namówił Wielkiego Mistrza krzyżackiego, Paula Bellitzera von Russdorffa, by ten uderzył na Polskę. Wojna została wypowiedziana 17 VII 1422 r. Polsko-litewskie oddziały dowodzone przez Jagiełłę skoncentrowały się w rejonie Czerwińska nad Wisłą, skąd 25 lipca wyruszyły w kierunku granicy z państwem zakonnym. Dwa dni przed wymarszem Jagiełło nadał zgromadzonej tu szlachcie – w zamian za jej udział w wojnie z Krzyżakami – słynny przywilej nazwany potem przywilejem czerwińskim. W jego myśl król obiecywał szlachcie nietykalność majątkową bez wyroku sądowego; sądy miały wydawać wyroki w myśl prawa pisanego; król mógł bić monetę tylko za zgodą Rady Królewskiej itp.
Tym razem Krzyżacy nie otrzymali wsparcia ani ze strony Czech, ani Niemiec. Dzięki temu najeźdźcy z łatwością pustoszyli ziemie znajdujące się pod krzyżackim panowaniem. Zdobyli m.in. miasto Golub wraz z tamtejszym zamkiem. Skłoniło to Krzyżaków do podpisania traktatu pokojowego (27 IX 1422 r.), w ramach którego zrzekali się na zawsze pretensji do Żmudzi.
Kolejna wojna z Zakonem rozpoczęła się już po śmierci Władysława Jagiełły, a wypowiedział ją na początku 1454 r. jego młodszy syn, Kazimierz Jagiellończyk. Przeszła do historii jako wojna trzynastoletnia. Kończył ją II pokój toruński, na mocy którego Pomorze Gdańskie, Warmia i Ziemia Chełmińska zostały przyłączone do Polski.
Władysław Jagiełło panował na krakowskim tronie aż 48 lat. Zmarł 1 VI 1434 r. w Gródku. 11 czerwca jego zwłoki zostały przewiezione do Krakowa. Został pochowany w katedrze wawelskiej, uroczystość pogrzebową celebrował abp Wojciech Jastrzębiec. Serce króla spoczęło w kościele franciszkanów w Gródku Jagiellońskim. Jego następcą został starszy syn Władysław, wówczas dziesięcioletni. Zofia, niestety, nie została regentką. Po śmierci Władysława (który zginął w bitwie pod Warną w 1444 r.) zabiegała o koronę dla młodszego syna; Kazimierz został koronowany na króla Polski w 1447 r.
Zofia Holszańska zmarła 21 IX 1461 r. Przyczyną jej śmierci był prawdopodobnie udar mózgu. Pochowano ją w kaplicy św. Trójcy w katedrze wawelskiej.
Przedstawiciele dynastii Jagiellonów zostali upamiętnieni również w naszym mieście. Patronkami ulic zostały królowa Jadwiga i Anna Jagiellonka. Ulicom patronują także męscy przedstawiciele tej dynastii, czyli Kazimierz Jagiellończyk (patron obwodnicy zachodniej) oraz Zygmunt August. Jest też w Gdańsku ul. Jagiellońska oraz kościół pw. św. Jadwigi Królowej oraz św. Kazimierza Królewicza. Kazimierz Jagiellończyk patronuje również jednej z gdańskich szkół.
