Kościół św. Mikołaja przy ul. Świętojańskiej w Gdańsku, był – po zwycięstwie reformacji w Gdańsku – jednym z nielicznych kościołów katolickich w naszym mieście. Bowiem większość świątyń przejęli protestanci.
W tejże świątyni gospodarzyli od czasów średniowiecza dominikanie, którzy sprawowali opiekę duszpasterską nad ludnością katolicką zamieszkałą w Gdańsku oraz na jego przedmieściach. Tutaj udzielano katolikom sakramentów; niektórych, zapewne tych najzamożniejszych pochowano we wnętrzu kościoła. Świadczą o tym zachowane do dziś epitafia oraz – często już nieczytelne – płyty nagrobne w posadzce.
Świątynię tę odwiedzali polscy królowie przybywający do Gdańska, np. Jan III Sobieski.

Kościół św. Mikołaja

Jedno z epitafiów znajdujących się na ścianie pod chórem poświęcone jest Johannowi Ernestowi Schefflerowi. Zmarły ufundował je sam, dziesięć lat przed śmiercią. Ciekawostką jest to, że jego doczesne szczątki nie spoczęły w tejże świątyni. Wbrew jego woli pochowano go w kościele Wniebowzięcia NMP (przejętym przez luteran), chociaż w tamtym czasie był już wyznawcą religii katolickiej.

Nie znamy daty jego daty urodzenia. Wiemy, że został ochrzczony 17 VII 1605 r. Jego rodzicami byli Christofer Scheffler i Maria z domu Haderschlieff. Wychował się w rodzinie luterańskiej, toteż, jak wielu młodych ludzi z zamożnych luterańskich rodzin, podjął naukę w słynnym Gimnazjum Akademickim w Gdańsku.
Następnie kształcił się w Leuven (ob. na terenie Belgii), gdzie w 1632 r. ukończył studia medyczne, a w następnym roku uzyskał tytuł doktora medycyny.
W 1661 r. otrzymał w rodzinnym mieście stanowisko fizyka miejskiego. W taki sposób określano medyków zatrudnianych przez Radę Miejską. Do ich zadań należało m. in. nadzorowanie aptek oraz praktykujących w mieście lekarzy, wydawanie opinii na temat kandydatów do zawodów medycznych (lekarzy, aptekarzy, cyrulików i położnych), dokonywanie obdukcji zwłok osób zmarłych nagłą śmiercią oraz walka z epidemiami.
Scheffler dodatkowo zyskał  tytuł medyka króla polskiego.

W 1665 r. Johann Ernst Scheffler , w raz z innym gdańskim lekarzem, Johannem Schmidtem, zwanym Fabriciusem, (1623 – 1690) opracował pierwszy w Rzeczypospolitej zbiór przepisów na wykonywanie leków (tzw. lekospis) , zatytułowany „Dispensatorium Gedanense”. Dzieło to nie zostało jednak wydane drukiem i uważane jest za niedokończone. Rękopis znajduje się w zbiorach Biblioteki Gdańskiej PAN. Wydrukowany został tylko skorowidz do tego lekospisu – w gdańskiej oficynie słynnego gdańskiego drukarza Davida Friedricha Rhetego.

Johann Ernst Scheffler, po przejściu na katolicyzm, wdał się w spór teologiczny z luterańskim kaznodzieją, pastorem kościoła św. Trójcy, Aegidiusem Strauchem (1632 – 1682), zagorzałym przeciwnikiem zarówno katolików, jak i kalwinów.

Epitafium Johanna Ernsta Schefflera

Wróćmy jeszcze do epitafium , które sam Scheffler ufundował dla siebie, a które wmurowano w ścianę zachodnią we wnętrzu kościoła św. Mikołaja. Wykonał je w 1663 r. w stylu barokowym, gdański rzeźbiarz Hans Caspar Gockheller. Ozdobił je rzeźbą portretową fundatora, którą umieścił powyżej inskrypcji.
Wspomniana inskrypcja, znajdująca się w centralnej części epitafium, zawiera tekst ułożony przez gdańskiego poetę, pełniącego funkcję miejskiego sekretarza, Johanna Gotfrieda von Peschwitz. Słowa te przełożone na język polski brzmią: „Dokądkolwiek się kierujemy, wszystko jest niepewne. Jedyna śmierć jest pewna i końcowy jej termin – ostateczność. Tam idziemy, biegniemy, wszyscy porwani bez trwogi.”

Jak już wspomniałam Johann Ernst Scheffler ufundował trzy ołtarze w tejże świątyni. Jeden z nich to ołtarz, któremu patronuje św. Róża z Limy. Nie znalazłam informacji dotyczącej pozostałych ołtarzy. Być może zostały one usunięte z kościoła pod koniec XIX w. , kiedy to podjęto decyzję o likwidacji piętnastu z dwudziestu pięciu ołtarzy znajdujących się w jego wnętrzu.
Ołtarz poświęcony wspomnianej świętej, znajduje się w nawie południowej, przy filarze, niedaleko kaplicy chrzcielnej. Został wykonany w 1671 r. także przez Hansa Caspara Gockhellera. W nastawie ołtarza umieszczono dwa obrazy autorstwa Andreasa Stecha (chrzest 1635 – 1697), przedstawiające św. Różę z Limy. Święta ta żyła w stolicy Peru, w latach 1586 – 1617. Była tercjarką dominikańską, ascetką, pierwszą świętą pochodzącą z Ameryki Południowej.
Pierwsze ze wspomnianych dzieł malarskich gdańskiego mistrza znajduje się w centralnej części nastawy ołtarzowej. Obraz ten zatytułowany „Św. Róża z Jezusem” przedstawia świętą, która w czasie modlitwy doznała objawienia Matki Bożej trzymającej Jezusa. Po obu stronach tego obrazu (oddzielone od niego kolumnami) zostały ustawione figury świętych – patronów fundatora ołtarza. Są nim: św. Jan Chrzciciel  i św. Ernest.

Ołtarz św. Róży z Limy

W zwieńczeniu nastawy umieszczono drugi z obrazów Andreasa Stecha, mniejszego formatu, który stanowi portret patronki.

Na predelli ołtarza umieszczono łacińską inskrypcję, z której dowiadujemy się, kto jest fundatorem tego ołtarza.

Inskrypcja zawierająca informację dotyczącą fundatora

Johann Ernest Scheffler był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była Susanne Marie von Peschwitz (zmarła w 1665 r.), zaś drugą – Adelgundą von der Becke, którą poślubił w 1658 r. Wiadomo, że pierwsza z nich urodziła mu troje dzieci. Zmarł 14 VIII 1673 r. Jak już wspomniałam, nie uszanowano jego ostatniej woli. Zamiast w świątyni dominikanów,  pochowano go  w kościele Wniebowzięcia NMP.

Maria Sadurska

80-840 Gdańsk, Polska

One thought on “Medyk królewski i św. Róża z Limy

  • Bardzo ładny opis, czytelny bez górnolotnych zwrotów (co się zdarza w artykułach), jasne sformułowania i autor przyznaje, że nie wie wszystkiego. Może ktoś to uzupełni. Jedna osoba nie jest w stanie opanować tak dużej wiedzy jaka jest od zarania historii – chociażby tylko Gdańska.

    Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.