Ignacy Klukowski – zapomniany artysta z Dolnego Wrzeszcza
29 września br. na fasadzie budynku przy ul. Hallera 84 we Wrzeszczu została odsłonięta tablica upamiętniającą gdańskiego artystę malarza Ignacego Klukowskiego, niegdyś mieszkańca tego domu.
Klukowski pochodził z Wileńszczyzny. Przed wojną był cenionym twórcą, odnosił sukcesy nie tylko w naszym kraju. Do Gdańska przybył w 1945 r.
Jak zauważył Stanisław Seyfried jego „powojenna twórczość (…) między innymi ze względu na pochodzenie była marginalizowana”. Dziennikarz wyjaśnił ponadto, że bezpośrednio po zakończeniu wojny sytuacja środowiska artystycznego na Wybrzeżu „była mocno skomplikowana, wynikało to ze spotkania się bardzo wielu różnych grup, o bardzo wielu różnych korzeniach artystycznych i planach na zorganizowanie sobie powojennego życia. Główną i najsilniejszą grupę tworzyli skupieni wokół sopockiej uczelni koloryści: Artur Nacht – Samborski, Juliusz Studnicki, Janusz Strzałecki, Krystyna Łada Studnicka, Hanna i Jacek Żuławscy, a także przedstawiciele środowiska lwowskiego: Stanisław Teisseyre, Władysław Lam, Kazimierz Śramkiewicz, Aleksander Kobzdej, Beata Słuszkiewicz, Władysław Floriański. Środowisko wileńskie reprezentowali przede wszystkim graficy: Stanisław Rolicz, Zbigniew Kaliszczak, Wincenty Lewandowski, Stanisław Żukowski, Władysława i Bolesław Rogińscy i Olga Żukowska. Grupę przedwojennych gdynian reprezentowali malarze wywodzący się ze środowiska Szkoły Sztuk Pięknych Wacława Szczeblewskiego: Rajmund Pietkiewicz, Alojzy Trendel, Józef Łakomiak, Maksymilian Kasprowicz, Bolesław Just. Inną jeszcze grupę stanowili maryniści: Marian Mokwa, Franciszek Szwoch, Antoni Suchanek, Jan Gasiński, Eugeniusz Dzierzencki. Było jeszcze wiele innych środowisk np. malarze przedwojennego Gdańska: Stanisław Chlebowski, Albert Lipczinski, Marian Bogusz-Szyszko, Stanisław Brzęczkowski czy w końcu grupa realistów, którą reprezentowali: Ignacy Klukowski, Jan Szopiński, Maria Wlazłowska i Józef Marcinkowski”. (Stanisław Seyfried, https://galeria-essey.pl).
Artyści ci wywodzili się z różnych szkół malarskich. Mieli więc bardzo różne oczekiwania i często całkowicie odmienne spojrzenie na sztukę. Doprowadziło to do dużego rozdźwięku w ówczesnym środowisku artystycznym Wybrzeża. Ci malarze, których twórczość, a często i pochodzenie nie pasowały „do ówczesnych standardów, byli (…) odsuwani na drugi plan. Miało to wielki wpływ na ich dalsze losy i kariery artystyczne. Wielu znakomitych malarzy nie umiało sobie z tym poradzić” (Stanisław Seyfried).
Ignacy Klukowski urodził się 30 V 1908 r. w majątku Łotowiany na ob. Litwie. Pochodził z rodziny szlacheckiej o tradycjach patriotycznych. Jego ojciec Karol Klukowski był z zawodu inżynierem technologiem. Pełnił funkcję wicedyrektora w belgijskich zakładach metalurgicznych w Kamieńskoje na Zaporożu. Matka Ignacego, Anna (z d. Szadziewicz) była lekarką. Karol i Anna doczekali się trojga dzieci: Ignacego, Jana (który został lekarzem, zmarł w czasie II wojny światowej w KL Auschwitz – Birkenau) i córki Anny (po mężu Paukszta).
W 1919 r. rodzina Klukowskich zamieszkała w Wilnie. Tam Ignacy, który od wczesnego dzieciństwa przejawiał zdolności plastyczne, w połowie lat 20. zaczął uczęszczać na Zawodowe Kursy Rysunkowe organizowane przez Wileńskie Towarzystwo Artystów Plastyków. Zajęcia prowadzili tam znani polscy malarze i graficy: Marian Kulesza, Bolesław Jamontt i Tymon Niesiołowski.
W 1927 r. Ignacy Klukowski został przyjęty na Wydział Sztuk Pięknych Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Studiował tam malarstwo u Ludomira Sleńdzińskiego i Ferdynanda Ruszczyca oraz konserwację zabytków u Stanisława Lorentza i Jana Borowskiego. Naukę kontynuował w Paryżu. Był tam studentem École nationale supérieure des beaux – arts de Paris, ENSBA (Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Pięknych). Dodatkowo uczęszczał na zajęcia z rysunku do l’Art et a d’Industrie przy Montparnasse 80. Wśród jego profesorów byli m. in. Paul Albert Laurens, wybitny portrecista i Louis Roger. W Paryżu poznał znanego polskiego malarza Józefa Pankiewicza. Często odwiedzał go w jego w pracowni. Zaprzyjaźnił się również z rodziną Mickiewiczów i Goreckich.
We Francji Klukowski poznał wielu znanych przedstawicieli świata kultury, zarówno Francuzów i Polaków np. pisarza Paula Cazina, kompozytora i dyrygenta Feliksa Nowowiejskiego, pisarza Juliusza Kaden – Bandrowskiego, skrzypaczkę Grażynę Bacewicz, rzeźbiarkę Wandę Jurgielewicz (pozował do wizerunku Marszałka Józefa Piłsudskiego w tworzonej przez nią płaskorzeźbie „Relief – Rycerze”). Przyczynił się do utworzenia „Grupy Artystów Polskich we Francji i ich Przyjaciół” (Groupe des Artistes Polonais et de Leurs Amis), której został członkiem.
W czasie swego pobytu we Francji wielokrotnie uczestniczył w organizowanych tam wystawach. Stał się cenionym malarzem, jego prace zyskiwały przychylne recenzje. Otrzymywał nagrody. Np. za obraz „Mnich” (dziś znajdujący się w kolekcji będącej własnością rodziny artysty) prezentowany w 1936 r. na Salon des amis des arts de Seine – et – Oise (Salon przyjaciół sztuki [departamentu] Sekwany i Ozy) w Wersalu jury przyznało mu „Medal Złocisty”.
Udział w paryskiej wystawie Exposition Internationale Arts et Techniques 1937 r. w Paryżu otworzył Klukowskiemu drogę do przynależności do Międzynarodowego Związku Plastyków w Paryżu.
W 1937 r. artysta wrócił do kraju. Został członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie i Towarzystwa Szerzenia Sztuk Plastycznych w Wilnie. Utrzymywał się z pracy twórczej. Dodatkowo czerpał dochody ze swego majątku ziemskiego. W 1938 r. ożenił się z Jadwigą Wojciechowską, z którą doczekał się dwóch córek: Danuty i Haliny oraz syna Karola.
Okres II wojny światowej spędził w Wilnie i w pobliskim majątku Plikiszki. W czasie Powstania Warszawskiego stracił dużą część swych obrazów, zgromadzonych w mieszkaniu jego ojca. W 1945 r. wraz z rodziną przyjechał do Gdańska. Od razu włączył się aktywnie w działalność tworzącego się w tym mieście środowiska artystycznego. Był jednym z założycieli utworzonego jeszcze w tym samym roku Oddziału Gdańskiego Związku Polskich Artystów Plastyków (początkowo z siedzibą w Sopocie). Został też członkiem utworzonej tu rok po wojnie Grupy Polskich Marynistów Plastyków (której wieloletnim prezesem był pochodzący z Mazowsza artysta malarz, Franciszek Szwoch).
Ignacy Klukowski w swych pierwszych powojennych pracach malarskich – podobnie jak wielu fotografów przybyłych na Wybrzeże w 1945 r. z Kazimierzem Lelewiczem na czele – podejmował w swej twórczości temat „miasta – ruiny”. Z wielką dbałością o szczegóły, uwieczniał krajobraz zniszczonego Gdańska, a następnie jego odbudowę. „Utrwalał również rodzące się życie w porcie, stoczniach, pracę rybaków, malował portrety bliskich i znajomych. Robił to w sposób charakterystyczny, bowiem w rzeczywistości nie dokumentował, choć również, lecz oddawał klimat zniszczonego miasta, resztki jego świetności. Nastrój obrazu budował za pomocą indywidualnej stylistyki” (Stanisław Seyfried). Prace te zaprezentował na swej pierwszej powojennej wystawie, zorganizowanej we Wrzeszczu w 1946 r.
Ignacy Klukowski nie tylko przyglądał się biernie odbudowie miasta i dokumentował ją. Włączył się czynnie w działania związane z ratowaniem ocalałych dzieł sztuki. Początkowo realizował jedynie dorywcze zlecenia. Dopiero w 1949 r. został etatowym pracownikiem gdańskiej Pracowni Konserwatorskiej, która w marcu 1951 r. weszła w skład Gdańskiego Oddziału Państwowego Przedsiębiorstwa Pracownie Konserwacji Zabytków (powołanego na mocy decyzji Ministra Kultury i Sztuki z sierpnia 1950 r.). Został zatrudniony w tej instytucji jako konserwator zabytków; od 1957 r. – był starszym konserwatorem, a od 1971 r. – głównym konserwatorem.
Realizował prace związane z rekonstrukcją kamienic przy Długim Targu (np. Złotej Kamieniczki), jak również z zabezpieczaniem i renowacją Wielkiej Sali Rady (zwanej też Salą Czerwoną) Ratusza Głównego Miasta oraz elementów wystroju Dworu Artusa.
Kilkakrotnie był delegowany do Poznania, gdzie zajmował się renowacją i rekonstrukcją wnętrz zabytkowych obiektów, w tym Ratusza. Przyczynił się do odbudowy Pałacu Działyńskich. W Poznaniu odwiedzał zamieszkałą tam po wojnie swoją siostrę Annę (żonę pisarza i publicysty Eugeniusza Paukszty), która wielokrotnie pozowała do jego obrazów. Malował też portrety znaczących obywateli tego miasta.
Z czasem u Ignacego Klukowskiego pojawiły się kłopoty ze zdrowiem związane z pracą zawodową. Praca konserwatora zabytków w okresie powojennym (kontakt z odczynnikami chemicznymi, słabe oświetlenie, żmudne punktowanie) była bowiem niezwykle wyczerpująca i uciążliwa. W drugiej połowie lat 70. Ignacy Klukowski przeszedł na emeryturę. Wyjechał wtedy do Paryża, by odnowić dawne przyjaźnie. Spędził tam kilka miesięcy.
Zmarł 19 IV 1978 r. w Gdańsku, został pochowany w rodzinnym grobie na cmentarzu Srebrzysko. Trzy lata później spoczęła w nim jego żona.
Ignacy Klukowski przez długi czas pozostawał artystą zapomnianym. Jego twórczość została zaprezentowana szerszej publiczności dopiero w XXI w. W 2009 r. – przede wszystkim dzięki staraniom jego dzieci – odbyła się pierwsza pośmiertna wystawa jego prac. Została zorganizowana w Gdańsku w Domu Uphagena (Muzeum Wnętrz Mieszczańskich).
W kolejnych latach odbyły się następne:
- w 2011 r. „Ignacy Klukowski – marynista” w Centralnym Muzeum Morskim (ob. Narodowe Muzeum Morskie)
- w 2018 r. dwie wystawy: „Portret z morzem w tle” (luty – kwiecień) i „Pejzaże nadmorskie Ignacego Klukowskiego” (kwiecień – wrzesień) w Muzeum Ziemi Puckiej w Pucku
- w tym samym roku w Narodowym Muzeum Morskim oddział w Helu wystawa pt. „Marynistyka Ignacego Klukowskiego” (maj – wrzesień 2018 r.)
- w Muzeum Fauny i Flory Morskiej i Śródlądowej w Jaworzu – „Gdański marynista Ignacy Klukowski przedstawia: Marynistykę w pejzażu i portrecie” (listopad 2018 – luty 2019). Ta sama wystawa została zorganizowana w maju 2019 r. w galerii Rozewie (z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół NMM w Gdańsku).
- w lutym 2021 r. Mediatece Sopot – wystawa zatytułowana „W kręgu gdańskiej tradycji”.
Ponadto siedem obrazów Ignacego Klukowskiego zaprezentowano w Muzeum Narodowym na wystawie pt. „Pierwsza dekada (po burzy nad starym światem) – Malarstwo na Wybrzeżu w latach 1945–1955” (listopad 2017 r. – luty 2018 r.).
W 2020 r. ukazał się album poświęcony życiu i twórczości artysty, zawierający reprodukcje stu jego obrazów („Teka Gdańska Ignacego Klukowskiego”). Wydawnictwo miało charakter kolekcjonerski (cały nakład liczył 300 egzemplarzy).
„Publikacja przedstawia opowieść artysty o Gdańsku, reprodukcje 33 gdańskich wedut, 35 portretów gdańszczan, 3 aktów, 10 gdańskich pejzaży nadmorskich, portowych, stoczniowych jak i 8 dzieł wykonanych przy okazji prac konserwatorskich. Jako suplement w tece znalazło się kilka reprodukcji 10 obrazów powstałych przed przyjazdem artysty do Gdańska, w czasach studiów w Paryżu”. (Andrzej Gierszewski, www.media.muzeumgdansk.pl).
Obrazy Ignacego Klukowskiego znajdują się w zbiorach muzealnych (np. Muzeum Narodowym w Gdańsku, Muzeum Ziemi Puckiej im. Floriana Ceynowy w Pucku, Lietuvos meno pažinimo centro (Centrum Poznania Sztuki Litewskiej) „Tartle” na Zarzeczu w Wilnie oraz w zbiorach prywatnych, w tym rodziny malarza.
Powyższy artykuł napisałam korzystając z:
- „Encyklopedii Gdańskiej”
- Wikipedii
- www.media.muzeumgdansk.pl
- https://nmm.pl/ „Ignacy Klukowski – Marynista” 11 V 2011 r.
- https://galeria-essey.pl Ignacy Klukowski – zapomniany gdański marynista” Stanisław Seyfried
