W dniach 26 i 27 kwietnia br. odsłonięto w naszym mieście pięć nowych tablic pamiątkowych. Przedsięwzięcie to wpisane było w obchody czterdziestolecia utworzenia Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża. Organizatorem uroczystości był gdański oddział IPN.
Wspomniane tablice pamiątkowe zostały wykonane przez pracownię witrażu, szkła artystycznego, mozaiki Witraże s.c. Tomasz Bieliński, Paweł Przyrowski, Tomasz Tuszko z Warszawy przy współpracy graficznej z dr. inż. Marcinem Pazio, pracownikiem naukowym Politechniki Gdańskiej.
Zawieszono je na ścianach budynków, w których mieszkali nieżyjący już dziś działacze opozycyjni, współpracujący z Wolnymi Związkami Zawodowymi Wybrzeża: Maria Płońska, Maciej Miatkowski, Henryk Lenarciak, Andrzej Butkiewicz i Stanisław Kowalski.
Przypomnijmy, że Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża – niezależna organizacja pracownicza, opozycyjna względem władz PRLu – została utworzona 29 kwietnia 1978 r. przez Andrzeja Gwiazdę, Antoniego Sokołowskiego i Krzysztofa Wyszkowskiego. Jej zasadniczym celem była walka o podstawowe prawa pracownicze. Miała stanowić alternatywę względem związków zawodowych skupionych w Centralnej Radzie Związków Zawodowych (CRZZ), zdominowanych przez PZPR.
Jej powstanie poprzedzone zostało utworzeniem przez Kazimierza Świtonia Wolnych Związków Zawodowych Górnego Śląska dwa miesiące wcześniej. Gdańscy działacze wzorowali się właśnie na tej śląskiej organizacji.
Jak nie trudno się domyślić, ówczesna władza inwigilowała tamtych działaczy, próbowała rozbić struktury organizacji. Jeden z nich, Tadeusz Szczepański, poniósł w tamtym czasie śmierć – jego ciało wyłowiono z Kanału na Stępce. Najprawdopodobniej została spowodowana przez funkcjonariuszy SB.
Działalność WZZ Wybrzeża oraz ich program miały bezsprzecznie wpływ na powstanie we wrześniu 1980 r. Związku Zawodowego „Solidarność”.
Wróćmy do tablic pamiątkowych. Jedna z nich, umieszczona na ścianie bloku przy ul. Wejhera 3 a na Żabiance upamiętnia Marię Płońską (1957 – 2011), zwaną przez rodzinę i znajomych Marylą.
Była absolwentką Technikum Mechaniczno – Elektrycznego w Gdańsku; w latach 1979 – 80 studiowała na Wydziale Chemicznym PG.
W działalność opozycyjną włączyła się jeszcze uczęszczając do technikum (Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela), w latach 1978 – 80 była działaczką WZZ Wybrzeża. Należała do współzałożycieli pisma Komitetu Założycielskiego tej organizacji, mianowicie „Robotnika Wybrzeża”; należała do redakcji tego pisma, była autorką artykułów w nim zamieszczanych.
Apelowała do władz celem wyjaśnienia wspomnianej wcześniej przeze mnie śmierci Tadeusza Szczepańskiego , w którego pogrzebie uniemożliwiono udział działaczom WZZ.
Płońska była rozpracowywana i represjonowana (też zatrzymana w areszcie na 48 godzin) przez gdańską Służbę Bezpieczeństwa. W jej mieszkaniu dokonywano rewizji. Zarzucano jej m. in. redagowanie pism „wrogich władzy” i ich rozpowszechniania. W 1982 r. dzięki wycofaniu się Płońskiej z działalności opozycyjnej, SB zakończyła rozpracowywanie jej osoby. Materiały operacyjne zostały zniszczone przez SB w 1990 r.
W 1980 r. Maryla Płońska włączyła się w działalność „Solidarności”. Była współautorką odezwy do pracowników Stoczni Gdańskiej w sprawie przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz.
W czasie strajku w sierpniu 1980 r. została sekretarzem MKS – u (Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego).
Jej decyzja o rezygnacji z wszelkiej działalności opozycyjnej podyktowana była rozczarowaniem konfliktem wewnątrz Kierownictwa „Solidarności”, stosowaniem przez jego członków ustępstw wobec komunistycznej władzy, łamaniem przez nich podstawowych założeń ideowych oraz ciężką chorobą, którą zmagała się przez dalsze lata (w 1989 r. przeszła na rentę inwalidzką). Zmarła w wieku 54 lat, pochowana na cmentarzu w Oliwie.
Kolejny upamiętniony działacz to Maciej Miatkowski (1941 – 2017), absolwent Technikum Budowy Okrętów w Gdańsku, pracownik Zakładów Włókienniczych, następnie Zakładów Montażowych Przemysłu Spożywczego w Łodzi, a przez kolejnych dwadzieścia lat, Stoczni Gdańskiej im. Lenina.
Uczestnik strajku w stoczni w grudniu 1970 r., manifestacji w kolejnych rocznicach Grudnia '1970, następnie włączył się w działalność WZZ Wybrzeża. Był rozpracowywany przez SB, inwigilowany, zatrzymywany na 48 godzin oraz poddawany rewizjom.
Uczestniczył w strajku w sierpniu 1980 r., następnie działał w „Solidarności”. Był współorganizatorem strajku w stoczni, zorganizowanego w odpowiedzi na wprowadzenie Stanu Wojennego. Należał do Tajnej Komisji Zakładowej „Solidarności” (współorganizator), drukował podziemne pismo stoczniowców „Rozwaga i Solidarność”.Także kolportował książki do Warszawy (po nawiązaniu współpracy z wydawnictwem „Nowa”). W związku z tym aresztowany.
W 1984 r. został zwolniony z pracy w stoczni (przywrócony do pracy w latach 90tych); w międzyczasie przebywał w USA w celach zarobkowych.
W 1992 r. wystąpił z „Solidarności” z powodu na rozczarowanie odejściem jej działaczy od ideałów Sierpnia ’80.
W ostatnich latach otrzymał liczne odznaczenia.
Pochowany na cmentarzu Srebrzysko. Tablicę mu poświęconą umieszczono na ścianie szczytowej budynku przy ul. Pomorskiej 94 na Żabiance.
Kolejną tablicę odsłonięto we Wrzeszczu przy ul. Białej 12 , gdzie mieszkał urodzony w Chojnicach Stanisław Kowalski (1938 – 1987). Absolwent Liceum Ogólnokształcącego w Złotowie oraz Wydziału Łączności Politechniki Gdańskiej. Następnie pracownik swojej Alma Mater, gdzie obronił pracę doktorską.
Prawdopodobnie w 1977 r. został działaczem opozycyjnym. Po powstaniu WZZ Wybrzeża, podjął współpracę z tą organizacją. Kolportował niezależne wydawnictwa, udostępniał swoje mieszkanie działaczom.
W 1980 r. został wiceprzewodniczącym Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” na Politechnice Gdańskiej, a następnie członkiem Komisji Rewizyjnej. Współtworzył dwutygodnik ZSZZ „Solidarność” PG, a następnie redagował Serwis Informacyjny Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” PG. Za tę działalność został po wybuchu stanu wojennego aresztowany i skazany na półtora roku więzienia; osadzony w zakładach karnych w Koronowie, następnie w Potulicach. Odzyskał wolność w grudniu 1982 r. Nadal zajmował się działalnością opozycyjną, przez co był rozpracowywany przez Służbę Bezpieczeństwa. Dokonano rewizji jego miejsca pracy i zamieszkania, aresztowano go na kilka miesięcy w Areszcie Śledczym w Gdańsku.
Po wyjściu na wolność współredagował pismo Solidarności Walczącej, „Ziemia Gdańska”, redagował Biuletyn Solidarności Walczącej Oddział Trójmiasto, publikował w piśmie „Poza układem”.
Zmarł w 20 stycznia 1987 r.
Pośmiertnie uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jego imieniem nazwano audytorium Wydziale Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki Politechniki Gdańskiej; umieszczono tam także tablicę mu poświęconą.
Czwarta z odsłoniętych tablic znajduje się na fasadzie kamienicy przy ul. Świętego Ducha 37/39 na Głównym Mieście w Gdańsku. Poświęcona urodzonemu w 1955 r. w Nidzicy Andrzejowi Butkiewiczowi (1955 – 2008), studentowi Wydziału Ekonomiki Transportu Uniwersytetu Gdańskiego.
Jako student związany był z działalnością opozycyjną: Studenckim Komitetem Solidarności (SKS em) Wyższych Uczelni Trójmiasta. Dla akcji samokształceniowej SKS u udostępniał swoje mieszkanie. Był sygnatariuszem oświadczeń i komunikatów SKS u. Podpisał się pod apelem studentów i maturzystów, który został wystosowany jako protest przeciwko nachalnemu werbowaniu młodzieży do PZPR u. Drukował ulotki, pismo „Robotnik Wybrzeża”, rozprowadzał niezależne wydawnictwa. Uczestniczył w manifestacjach np. w rocznice Grudnia ’70. Współpracował z WZZ Wybrzeża.
W związku z tą działalnością był rozpracowywany przez SB, zatrzymywany na 48 godzin, inwigilowany.
W sierpniu 1980 r. uczestniczył w strajku w Stoczni im. Komuny Paryskiej w Gdyni, twórcą Wolnej Drukarni Stoczni Gdynia, a od września 1980 r. kierował Działem Wydawnictw Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego, następnie Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” w Gdańsku. 13 grudnia 1981 r. internowany w Ośrodku Odosobnienia w Strzebielinku, gdzie przebywał do 16 października 1982 r. Wkrótce opuścił kraj; od stycznia 1983 r. mieszkał w USA, gdzie wspierał Fundację Kultury Polskiej, współpracował z Polskim Towarzystwem Społeczno – Kulturalnym, a w 1989 r. współorganizował wystawy „Polska kultura niezależna” w Bostonie.
Zmarł w 7 marca 2008 r. w Norton k. Bostonu.
Został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Ostatnia z odsłoniętych tablic znajduje się na ścianie falowca przy ul. Obrońców Wybrzeża 4 c na Przymorzu, gdzie mieszkał działacz opozycyjny, Henryk Lenarciak (1933 – 2006). Urodzony 1933 r. w Baranowie k. Przasnysza był z zawodu ślusarzem, absolwentem szkoły zawodowej w Szczytnie.
Swoje późniejsze życie zawodowe związał ze Stocznią Gdańską. W czasie strajku w grudniu 1970 r. został członkiem komitetu strajkowego. 25 stycznia 1971 r. prowadził rozmowy z Edwardem Gierkiem, w grupie osiemdziesięciu delegatów stoczni. W lutym 1971 r. na konferencji wyborczej związków zawodowych Stoczni Gdańskiej wystąpił z postulatem odsłonięcia tablicy pamiątkowej lub budowy pomnika upamiętniającego ofiary z 16 grudnia 1970 r.
Od 1976 r. brał udział w spotkaniach Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, a potem – WZZ Wybrzeża. We wrześniu 1980 r. został przewodniczącym Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Poległych Stoczniowców. Jako gospodarz uroczystości odsłonięcia Pomnika, witał kolejnych gości, także poetę Czesława Miłosza w czerwcu 1981 r.
Uczestniczył w kolejnych strajkach w Stoczni Gdańskiej; w grudniu 1989 r. skierowano go na wcześniejszą emeryturę. Zmarł tragicznie 3 sierpnia 2006 r. w wypadku komunikacyjnym na Przymorzu. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Przykre jest to,że jakoś nie byli znani w środowisku zamieszkania czy też z mediów.Na osiedlu Pomorska – Wejhera mieszkam od początku a nawet w tym samym bloku i nic nie wiedziałam i nie słyszałam o Panu M.Miatkowskim i Pani M.Płońskiej.Pytałam innych mieszkańców czy znały te osoby osobiście czy też z ich działalności – wyrażono jedynie zdziwienie.
Tablice bardzo brzydkie i nie komponują się ze środowiskiem. Taka to strefa prestiżu…..
Malo znani, poniewaz do Sierpnia ’80 dzialali w konspiracji. Nastepnie „S” pod wodza TW Bolek niechetnie przyjmowala wczesniej dzialajacych w swoje szeregi. Przeciez A. Walentynowicz zostala wyrzucona i Gwiazdow tez probowano wyrzucic.
Plac Trzech Krzyży? To wystawa jest w Warszawie ?
Jeżeli w Gdańsku to Plac Solidarności
Tak, to błąd. Poprawiliśmy.