Jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wprowadził akty prawne o charakterze nacjonalizacyjnym, które zwiastowały ciężkie czasy dla właścicieli nieruchomości.
Mowa tu o dekrecie PKWN z 12.12.1944 r. o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa oraz o dekrecie PKWN z dnia 6 grudnia 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.
Pierwszy z tych aktów zakładał najogólniej mówiąc przejęcie z mocy prawa przez Skarb Państwa lasów i gruntów leśnych o obszarze ponad 25 ha, stanowiących własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych. Przepisy tego dekretu nie miały jednak zastosowania do lasów i gruntów leśnych, które przed dniem 1 września 1939r. zostały podzielone na działki nie większe niż 25 ha. Takie działki nie przechodził na własność Skarbu Państwa, o ile nie podlegały pod działanie drugiego z aktów nacjonalizacyjnych, czyli dekretu o reformie rolnej. Z kolei dekret o reformie rolnej zakładał przejęcie na rzecz Państwa nieruchomości ziemskich, spełniających określone w tym akcie normy obszarowe. Na terenie dawnego województwa pomorskiego było to osławione 100 ha gruntów rolnych , niezależnie od ilości użytków rolnych. Niejednokrotnie nieruchomości leśne czy też ziemskie nie spełniały przesłanek przejęcia ich na rzecz Skarbu Państwa, lecz z wiadomych względów praktycznie nie istniały szanse na podważenie ówczesnych ustaleń władz.
Przykładem jest nieruchomość położona pod Kościerzyną o łącznej powierzchni prawie 200 ha. Biorąc pod uwagę ogólną powierzchnię nieruchomości mogłoby się wydawać, iż bez wątpienia podlegała pod działanie przepisów dekretu o reformie rolnej. Jednak jeśli wniknie się dokładnie w strukturę użytków tej nieruchomości to okaże się że ok. 1/5 powierzchni stanowiło jezioro, niewiele ponad 50 ha grunty rolne, a pozostałe ponad 100 ha to grunty leśne lub przeznaczone do zalesienia. Na dodatek owe 100 ha zostało przed wybuchem II wojny światowej podzielone na niewielkie parcele, nieprzekraczające wspomnianych 25 ha.
Jak jednak przystało na władzę ludową wszystkie grunty zostały konsekwentnie zakwalifikowane jako podpadające pod przepisy dekretu o reformie rolnej. Obecnie leśna część nieruchomości znajduje się w gestii jednego z nadleśnictw, a grunty rolne w dużej części zostały podzielone na działki budowlane. Z kolei jezioro zostało „pozostawione” dotychczasowym właścicielom. I choć przez cały czas figurowali oni jako właściciele nieruchomości to de facto jezioro to przeszło na własność Skarbu Państwa (jako woda przepływowa), który jednak do dnia dzisiejszego nie upomniał się o swoją własność.
Z uwagi na to, że nieruchomość w rzeczywistości nie podlegała pod przepisy obu w/w dekretów, część nieruchomości (głównie lasy) stanowiące nadal własność Skarbu Państwa będzie można odzyskać w naturze, natomiast za tę część nieruchomości (głównie grunty rolne), która została zbyta na rzecz osób trzecich należy się spadkobiercom poprzednich właścicieli odszkodowanie odpowiadające ich aktualnej wartości.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 dekretu z dnia 12 grudnia 1944r. o przejęciu niektórych lasów na własność Państwa lasy i grunty leśne o obszarze ponad 25 ha, stanowiące własność lub współwłasność osób fizycznych i prawnych przechodzą na własność Skarbu Państwa. Z kolei ust. 2 tego przepisu stanowił, iż wraz z lasami i gruntami leśnymi przechodzą na własność Skarbu Państwa, o ile stanowią własność lub współwłasność tej samej osoby wszelkie śródleśne grunty, łąki i wody, grunty deputatowe administracji i straży leśnej, wszelkie nieruchomości i ruchomości położone na terenie obiektu leśnego, przechodzącego na własność Skarbu Państwa, niezależnie od swego przeznaczenia, a także wszelkie nieruchomości i ruchomości, służące do prowadzenia gospodarstwa leśnego (zabudowania, urządzenia techniczne, transportowe, komunikacyjne itp.) niezależnie od swego położenia oraz wszelkie zapasy materiałowe (remanenty) zarówno w lesie jak i zakładach przemysłowych, przechodzących na własność Skarbu Państwa.
Powyższe przepisy nie odnosiły jednak się do lasów i gruntów leśnych stanowiących własność samorządu terytorialnego albo podzielonych prawnie lub faktycznie przed dniem 1 września 1939 r. na parcele nie większe niż 25 ha, a stanowiących własność osób fizycznych, grunty których nie są objęte przepisami dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej. Jako że dekret o lasach został uchylony, o tym czy dana nieruchomość podlegała pod jego działalnie czy też nie władny jest obecnie rozstrzygać wyłącznie sąd powszechny.
Z kolei zgoła odmiennie sytuacja wygląda jeśli chodzi o dekret o reformie rolnej. Przepisy tego aktu prawnego nadal obowiązują i zgodnie z nimi organem właściwym do rozstrzygania czy dana nieruchomość podlegała pod przepisy tego dekretu czy też nie w są wojewodowie.
Zadaniem wojewodów, w zależności od konkretnej sprawy, jest stwierdzenie czy na dzień wejścia w życie dekretu o reformie rolnej były spełnione przesłanki z art. 2 ust. 1 pkt a) – e) tego aktu pozwalające uznać, iż dana nieruchomość stałą się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa.
W sprawie opisanej w niniejszym artykule badaniu podlega zasadność przejęcia nieruchomości na podstawie art. 2 ust. 1 pkt e) tego dekretu, zgodnie z którym na własność Skarbu Państwa przechodzą nieruchomości o charakterze rolniczym stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.
Z uwagi na to, iż większość gruntów rolnych została rozparcelowana zaraz po ich przejęciu, spadkobiercom poprzedniego właściciela za te grunty będzie przysługiwało odszkodowanie, a niewielką część o powierzchni raptem kilku hektarów będą mogli odzyskać, podobnie jak część leśną, w naturze.
Marek Foryś – radca prawny – Kancelaria Reprywatyzacyjna , strona na FB
