Patronem jednego z sopockich skwerów jest Michał Urbanek – niezwykle zasłużony pedagog, działacz oświatowy, harcerski i społeczny, organizator tajnego nauczania w czasie II wojny światowej.

Poniższy artykuł napisałam na podstawie informacji zawartych w następujących źródłach: „Encyklopedii Gdańskiej”, Wikipedii, „Bedekerze Sopockim” Franciszka Mamuszki oraz „Opowieściach gdańskich uliczek” Edgara Milewskiego.

Michał Władysław Urbanek urodził się 18 IX 1886 r. w Kawęczynie – małym miasteczku w Małopolsce, będącym od 1927 r. częścią miasta Dębica. Był najstarszym dzieckiem robotnika rolnego, Jana Urbanka i Marii z d. Mieleckiej.

Michał Urbanek
Michał Urbanek, Wikipedia

Kształcił się w Gimnazjum Klasycznym im. Franciszka Józefa w Dębicy, które ukończył w 1908 r. Następnie podjął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1913 r. uzyskał tam dyplom nauczyciela szkół średnich z języka polskiego, łaciny i greki. W lutym kolejnego roku rozpoczął pracę pedagogiczną. Został zatrudniony w Gimnazjum Męskim im. Królowej Zofii w Sanoku. Wkrótce w związku z wybuchem I wojny światowej został zmobilizowany do armii austro-węgierskiej. Po dwóch miesiącach zwolniono go ze służby wojskowej z uwagi na zły stan zdrowia. Dzięki temu mógł powrócić do pracy w gimnazjum w Sanoku. Wkrótce  włączył się w działalność sanockiego Koła Towarzystwa Szkoły Ludowej, którego został sekretarzem.

Zaangażował się także w ruch harcerski: w 1917 r. – zorganizował na nowo drużynę harcerską, która otrzymała imię Stefana Czarnieckiego. W kolejnych latach utworzył pięć nowych drużyn harcerskich. W 1918 r. objął komendę sanockiego hufca. 22 VI 1918 r. poślubił nauczycielkę, Janinę Hawel – Irzykowską, z którą z czasem doczekał się trojga dzieci: córek Marii i Zofii oraz syna Mieczysława.

Wraz z końcem I wojny światowej z inicjatywy Michała Urbanka powstało w Sanoku Pogotowie Młodzieży. Urbanek scedował kierownictwo nad tą organizacją oraz szkolenie jej członków Władysławowi Zaleskiemu – dawnemu działaczowi ruchu harcerskiego oraz Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, w 1918 r. oficerowi rezerwy armii austro – węgierskiej. Zadaniem członków Pogotowia Młodzieży było utrzymanie porządku w mieście, wspieranie działalności różnych instytucji, urzędów pocztowych, kolei itp.

płk. Władysław Zaleski
płk. Władysław Zaleski

Na przełomie 1918 / 19 r. Michał Urbanek zajął się redagowaniem miesięcznika „Bóg i Ojczyzna”. Nadal angażował się w ruch harcerski. Z jego inicjatywy 22 V 1919 r. powstało w Sanoku Koło Przyjaciół Harcerstwa. Jako komendant harcerzy został członkiem jego zarządu. Włączył się ponadto w działalność Komitetu Opieki nad Żołnierzem Polskim w Sanoku, utworzonego z inicjatywy ppłk. Gustawa Truskolaskiego oraz starosty sanockiego, Tadeusza Wrześniowskiego.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – wraz z kilkoma innymi nauczycielami sanockiego gimnazjum – Urbanek został skierowany przez kuratorium oświaty do pracy w polskich szkołach na obszarze byłego zaboru pruskiego. Na tym terenie potrzebowano zwłaszcza nauczycieli języka polskiego i historii. Michała Urbanka oddelegowano najpierw do Wielkopolski, a następnie do Wejherowa. 1 IX 1920 r. rozpoczął pracę w tamtejszym Gimnazjum Klasycznym. W szkole tej założył bibliotekę oraz zaangażował się w ruch harcerski. Zorganizował hufiec harcerzy, którego został komendantem oraz harcerski klub sportowy, który wkrótce zyskał opinię najlepszego na Pomorzu. W 1922 r. Urbanek otrzymał stopień instruktorski podharcmistrza, a pięć lat później – równoważny harcmistrzowi.

Jan Tadeusz Wrześniowski
Jan Tadeusz Wrześniowski, Wikipedia

W 1924 r. w czasie harcerskiego Ogólnopolskiego Zlotu w Spale został za swą działalność uhonorowany Lilią Harcerską „Za zasługę”, przyznaną przez Prezydenta RP, Stanisława Wojciechowskiego.

Dwa lata później otrzymał propozycję pracy w Gimnazjum Polskim Macierzy Szkolnej w Gdańsku, którego siedziba mieściła się przy Am Weißen Turm 1 (obecnie ul. Augustyńskiego 1). Dyrektor tej placówki oświatowej, Jan Augustyński – dawniej nauczyciel greki, łaciny i kaligrafii w Gimnazjum Męskim w Sanoku – dbał o wysoki poziom nauczania, dlatego zależało mu na wysoko wykwalifikowanej kadrze pedagogicznej. Dlatego propozycja zatrudnienia w gdańskim Gimnazjum Polskim traktowana była jako rodzaj nobilitacji, uznania zasług danego nauczyciela.

W związku z tym Michał Urbanek zakończył pracę w Wejherowie. 1 IX 1926 r. rozpoczął zajęcia we wspomnianej szkole w Gdańsku. Był drugim obok dyrektora, Jana Augustyńskiego dawnym nauczycielem sanockiego gimnazjum.

Z czasem do tegoż grona pedagogicznego dołączy jeszcze jedna nauczycielka z gimnazjum w Sanoku, mianowicie Jadwiga Zaleska – siostra wspomnianego wcześniej oficera Władysława Zaleskiego. Przez krótki czas będzie tu również zatrudniony młodszy brat Michała Urbanka, Antoni – nauczyciel historii, geografii, języka polskiego i łaciny.

Michał Urbanek po przybyciu do II WMG najpierw zamieszkał we Wrzeszczu. W następnym roku przeniósł się do Sopotu, do mieszkania w kamienicy przy Wilhelmstrasse 52 (ob. ul. Haffnera).

Gustaw Truskolaski
ppłk. Gustaw Truskolaski, Wikipedia

W Gimnazjum Polskim w Gdańsku uczył języka polskiego i łaciny. Od 18 VIII 1936 r. pełnił tam również funkcję referenta wychowawczego, do którego obowiązków należało sprawowanie pieczy nad całokształtem spraw wychowawczych. Z jego inicjatywy w szkole  tej powstała harcerska drużyna morska im. Zygmunta Augusta, o której w następujący sposób pisał Edgar Milewski: „Chłopcy z morskiej drużyny im. Zygmunta Augusta sami szyli żagle. Na obozach i regatach prezentowali się znakomicie. (…) Stawiali namioty na Żuławach, Powiślu, Kociewiu. Żeglowali po Gdańskiej Zatoce, zwyciężali w międzynarodowych dalekomorskich regatach. Byli na Jamboree w Godole pod Budapesztem”.

Zanim w 1929 r. udali się na międzynarodowy zlot skautów (3rd World Scout Jamboree) w Arrowe Park w Wielkiej Brytanii, Michał Urbanek napisał broszurę pt. „Gdańsk a Polska”, wydaną nakładem Koła Przyjaciół Harcerstwa przy Gimnazjum Polskim w Gdańsku. Została ona przetłumaczona na język angielski przez nauczycieli języków obcych Gimnazjum Polskiego: Jadwigę Frankowską i Leona Wojtaszewskiego.

Broszurę tę pod angielskim tytułem „Poland and Danzig: a little souvenir from the Polish Boy – Scouts in Danzig”, wydaną w nakładzie 2 tys. egzemplarzy, polscy harcerze rozdali uczestnikom zlotu. Autor podkreślał w niej związki historyczne Gdańska z Polską – wbrew niemieckiej propagandzie. Z inicjatywy Michała Urbanka powstał w Gdańsku hufiec harcerzy,  którego był on komendantem   w latach 1928 – 31.

Dom w Sopocie, w którym mieszkał M. Urbanek
Dom przy ob. Haffnera 52

Michał Urbanek działał w różnych polskich organizacjach w II Wolnym Mieście Gdańsku. Należał do Towarzystwa Śpiewu Kościelnego Cecylia, Ligi Morskiej i Kolonialnej (wchodził w skład Zarządu), Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki, Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich (był przewodniczącym). Działał również w utworzonym w 1933 r. Związku Polaków, w którym – według Wikipedii – pełnił funkcję szefa referatu świetlicowego w Wydziale Propagandy, a według Franciszka Mamuszki – referenta kulturalno – oświatowego. Był organizatorem ponad 20 polskich świetlic powstałych pod patronatem tej organizacji na terenie II WMG. Jedna z nich mieściła się w Sopocie na parterze domu, w którym mieszkał.

Franciszek Mamuszka opisywał następująco działalność tej świetlicy: w 1934 r. „urządzono 9 obchodów narodowych, 12 wieczornic rozrywkowych i literackich. Świetlicę odwiedzali w sezonie letnim liczni goście z kraju, m. in. słynny aktor Ludwik Solski, który swoją wizytę upamiętnił pięknie sformułowanym wpisem.”

Dawny gmach Gimnazjum Polskiego w Gdańsku
Dawny gmach Gimnazjum Polskiego w Gdańsku

Michał Urbanek należał do grona redaktorów pisma „Straż Gdańska”, będącego organem prasowym Związku Polaków, a od maja 1937 r. – Gminy Polskiej Związku Polaków. Z inicjatywy tego pedagoga  w Gimnazjum Polskim utworzono stypendium im. ks. Leona Miszewskiego.

29 VIII 1939 r. – w związku ze zbliżającym się wybuchem II wojny światowej – Michał Urbanek pod nieobecność dyrektora, Jana Augustyńskiego, na polecenie Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku, ogłosił w Gimnazjum Polskim zawieszenie zajęć.

Jadwiga Zaleska
Jadwiga Zaleska, Wikipedia

We wrześniu 1939 r. Michał Urbanek przebywał w Gdyni. Tam został aresztowany przez Niemców. Został jednak wkrótce zwolniony z aresztu; wyjechał do Krakowa, gdzie przez pewien czas pracował w IV Państwowym Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza. Poszukiwany przez Niemców musiał ukrywać się. Wyjechał do Dębicy, gdzie brał udział w tajnym nauczaniu. Od jesieni 1944 r. uczył w szkołach w Ropczycach i Dębicy. Został jednocześnie prezesem okręgowego Związku Zachodniego oraz kierownikiem sekcji odczytowej Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (OMTUR).

Po zakończeniu II wojny światowej przybył na Wybrzeże. 1 IX 1945 r. rozpoczął pracę jako nauczyciel języka polskiego w sopockim Liceum Ogólnokształcącym im. Bolesława Chrobrego. Mimo przejścia na emeryturę w 1964 r. nadal pracował w pełnym wymiarze godzin do 31 VIII 1967 r. Pracę zawodową zakończył dopiero w wieku 81 lat. 1 II 1964 r. obchodził obchodził jubileusz 50 – lecia pracy pedagogicznej, a we wrześniu 1976 r. – 90 – te urodziny.

Działał społecznie w Oddziale Sopockim Związku Nauczycielstwa Polskiego, pełnił obowiązki przewodniczącego Sądu Koleżeńskiego. Ponadto przez trzy lata był członkiem Głównego Sądu Organizacyjnego przy Zarządzie Głównym Związku Nauczycielstwa Polskiego w Warszawie.

W 1945 r. z ramienia ZNP został członkiem Komisji Oświaty Miejskiej Rady Narodowej w Sopocie (pełnił tę funkcję do 1973 r.). Był również członkiem Komitetu Budowy Tysiąca Szkół. Należał do Zarządu Gdańskiego Oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Należał też do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego. W dniach 21 – 22 czerwca 1958 r. uczestniczył w „Jubileuszowym Zjeździe Koleżeńskim b. Wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej Matury”.

II Liceum Ogólnokształcące w Sopocie
II Liceum Ogólnokształcące im. B. Chrobrego w Sopocie

Za swą działalność otrzymał wiele odznaczeń:

  • honorowy Krzyż Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość (1939 r.)
  • Krzyż Starszoharcerski (przed 1939 r.)
  • Srebrny Krzyż Zasługi (1934 r.)
  • Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: w 1938 r. i 1955 r.)
  • Srebrny Krzyż „Za Zasługi dla ZHP z Rozetą Mieczami” (pośmiertnie w 1992 r.)
  • Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955 r.)
  • Odznakę 1000 – lecia Państwa Polskiego
  • odznakę „Zasłużony Nauczyciel PRL” (1958 r.)
  • Złotą Odznakę ZNP
  • Odznakę „Zasłużony Działacz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich”
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1958 r.)
  • harcerską odznakę „Za Zasługi dla ZHP” (1971 r.).

Dwukrotnie przyznano mu tytuł „Człowieka Województwa Gdańskiego”.

Michał Urbanek zmarł 18 II 1982 r. i został pochowany na Cmentarzu Katolickim w Sopocie. Był autorem licznych prac popularyzatorskich, wspomnień, publikowanych również za granicą. Władze Sopotu upamiętniły go nadając jego imię skwerowi przy ul. Ignacego Krasickiego (vis – à – vis gmachu II Liceum Ogólnokształcącego). 12 II 2004 r. odsłonięto tamże kamień z tablicą pamiątkową.

Maria Sadurska

Skwer Michała Urbanka, Osiedle Mickiewicza, Sopot, województwo pomorskie, Polska

One thought on “Patron jednego ze skwerów w Sopocie

  • kilka przekłamań zostało powielonych, trudno, polecam książkę „Rzecz o Michale Urbanku”

    Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.