Przez długie wieki główne wydarzenia związane z historią Gdańska koncentrowały się wewnątrz miejskich obwarowań. Gród nad Motławą, podobnie jak inne, duże i liczące się ośrodki miejskie, nie mógłby jednakże powstać i funkcjonować bez odpowiedniego zaplecza wiejskiego.
Rozległe wsie i przedmieścia rozwijały się na uboczu aglomeracji miejskiej, będąc cichym towarzyszem jego dziejów. Ich rola była częstokroć nie do przecenienia, mimo ich ubogiego i wiejskiego charakteru.
Siedlce, dawniej niewielka wieś położona wzdłuż malowniczego potoku siedleckiego, dziś już zabetonowanego i schowanego pod ziemią, przez kilka wieków stanowiły obiekt sporu pomiędzy Gdańskiem a władzami kościelnymi. Konflikt ten toczył się głównie z powodu owego cieku wodnego, którym to z terenów dzisiejszych Krzyżownik (Tempelburg) sprowadzano do miasta wodę pitną. Na Siedlcach, schowanych pomiędzy łagodnymi pagórkami okolicznych wzgórz morenowych, kwitła uprawa winorośli. Z racji swego położenia, tereny te były wielokrotnie niszczone podczas różnorakich konfliktów i oblężeń Gdańska. Po raz ostatni takie zniszczenie odbyło się w epoce wojen napoleońskich. W 1814 roku Siedlce, choć nie w całości, zostały włączone w obręb Gdańska.
Początków Siedlec należy szukać w XIII wieku. Z tego okresu pochodzi bowiem nazwa wspomnianego wcześniej potoku, określanego jako Schedelicz. Pod tym pojęciem sama wieś i okolice po raz pierwszy wymienione zostają w dokumencie z 1344 roku. Przez wieki używano głównie niemieckiej nazwy Schidlitz, od której powstała i upowszechniła się spolszczona nazwa Sidlice, bądź też Szydlice, a później Siedlice. Współczesny termin – Siedlce, do codziennego użytku wszedł kilkanaście lat po II wojnie światowej.
Nowy rozdział w historii Siedlec otwarty został wraz z powstaniem Wolnego Miasta Gdańska (Freie Stadt Danzig) w 1920 roku. Było ono pod kontrolą Ligi Narodów, włączono je jednakże w obszar celny odrodzonego państwa polskiego. Polska otrzymała również liczne przywileje gospodarcze i polityczne oraz reprezentowała interesy zagraniczne Wolnego Miasta. Terytorialnie obszar tego miasta-państwa obejmował Gdańsk i okolice; Siedlce znalazły się zatem w jego obrębie. Zachodnia granica z Rzeczpospolitą biegła bowiem mniej więcej w rejonie jeziora Jasień (Nenkauer See).
Lata 1920-1939 stanowią czas stopniowego przeistoczenia się dzielnicy, o stosunkowo wiejskim charakterze, w o wiele bardziej zurbanizowaną część miasta. Już kilka lat po utworzeniu Wolnego Miasta rozpoczęła się na Siedlcach duża akcja budowlana, skutkiem czego powstały na tym terenie stosunkowo nowoczesne, robotnicze osiedla mieszkaniowe. Sąsiadujący z Siedlcami Emaus¹, pozostający do początku lat trzydziestych XX wieku poza granicami gminy miejskiej, w procesie tym uczestniczył w zdecydowanie mniejszej skali.
W latach siedemdziesiątych XIX wieku w rejon dzisiejszych Siedlec zaczęła napływać coraz to liczniejsza rzesza ludności. Tego typu tendencja dotyczyła całego Gdańska wraz z przedmieściami. Powszechna industrializacja przyciągała do miasta nowych mieszkańców, a przepełnione Śródmieście nie było już w stanie przyjmować kolejnych przybyszów. Z tego powodu, pomiędzy 1871 a 1910 rokiem, liczba mieszkańców Siedlec znacząco się zwiększyła². Dominowała ludność niemieckojęzyczna, choć Polacy reprezentowani byli przez wyjątkowo aktywną grupę, w dużej mierze pochodzenia kaszubskiego.
Liczba mieszkańców Siedlec pomiędzy 1871 a 1910 rokiem:
| Rok | 1871 | 1880 | 1905 | 1910 |
| Liczba mieszkańców | 3324 | 7135 | 9907 | 10 337 |
Siedlce zamieszkiwane były raczej przez mniej zamożną ludnością. Im dalej w głąb dzielnicy, tym ciaśniejsza zabudowa oraz mniejsze mieszkania. W owych niewielkich kamienicach czynszowych żyli głównie biedni robotnicy. Przy głównym trakcie, ulicy Kartuskiej (Karthäuser Straße), w nieco lepszych warunkach mieszkali z kolei lepiej zarabiający rzemieślnicy, przedsiębiorcy czy też urzędnicy. Biorąc pod uwagę wykonywany zawód dominowali robotnicy, m.in. pracownicy stoczniowi, kolejarze oraz przedstawiciele innych fachów, np. kupcy. Nie brakowało też pocztowców czy urzędników³.
Wraz ze wzrostem zaludnienia Siedlec, powstawało coraz więcej nowych budynków użyteczności publicznej. Na przełomie XIX i XX wieku wybudowano dwie świątynie – ewangelicką (Kościół Zbawiciela – Heilandkirche) na Siedlcach (1901) i katolicką pw. św. Franciszka z Asyżu w Emaus (1906). Wybudowano także okazały gmach szkoły powszechnej (1902), a w związku z rosnącymi potrzebami komunikacyjnymi uruchomiono linię tramwaju konnego, łączącego Siedlce ze śródmieściem (1886). Przy ulicy Kartuskiej funkcjonował ponadto urząd pocztowy, a do 1938 roku działała na Siedlcach także filia urzędu pracy.
- część druga: Budownictwo mieszkaniowe na Siedlcach w okresie międzywojennym
- część trzecia: Siedlce – problemy życia codziennego
- część czwarta: Siedlce – życie religijne, gospodarcze i rozrywkowe
Wojciech Grott
¹ Emaus – współcześnie kojarzony z Siedlcami, dawniej jednak stanowił oddzielny organizm. Nie do końca znana jest geneza nazwy tego miejsca. Kojarzy się ona bowiem z Ziemią Świętą. Pewnym jest, iz w czasie panowania krzyżackiego tereny te zostały nadane gdańskim patrycjuszom z rodziny Bocków. Zob.: R. Ruhnau, Emaus — Versuch einer Chronik, Stuttgart 1981, s. 10-11.
² Wzrost liczby ludności zanotował również Emaus. W 1871 roku liczył 816 mieszkańców, a już w 1910 roku – 2217. Zob.: Die Grofistadtsiedlung Danzig, Danzig 1918, s. 87.
³ Ustalenia powstały na podstawie danych zawartych w księgach adresowych, wydawanych w mieście od końca XIX wieku aż do lat czterdziestych XX wieku.
Powyższy tekst został opublikowany w „Roczniku gdańskim t. LXXV-LXXVI, 2015-2016″ jako część artykułu „Siedlce jako dzielnica Gdańska w okresie międzywojennym. Wybrane aspekty życia codziennego”. Artykuł został opracowany do udostępniania w internecie przez Muzeum Historii Polski w ramach dozwolonego użytku. W oryginale zaopatrzony w większą ilość przypisów.
