Dolne Miasto (Niederstadt)

Największa powierzchniowo, niegdyś peryferyjna dzielnica Gdańska, tworząca nisko położoną, prawie depresyjną „nerkę”, zawierającą się zasadniczo między Nową Motławą, Angielską Groblą, dzisiejszą Redutą Żbik i Opływem Motławy.

Najwcześniej zasiedloną częścią Dolnego Miasta był rejon tzw. Długich Ogrodów, położony na wschód od ulicy Stągiewnej. Zgodnie z przekazami źródłowymi, już pod koniec XIV w. mieszkali tu powroźnicy, potrzebujący długich działek (tzw. torów powroźniczych) do kręcenia lin. Około 1430 r. wyrazistą dominantą tego obszaru stał się kościół św. Barbary.

Podczas otaczania Gdańska holenderskim systemem fortyfikacji (1622–1636) Dolne Miasto znalazło się w bezpiecznym obrębie wałów i bastionów. Około 1650 r. inżynier Jerzy Tellior opracował siatkę zabudowy na południe od dzisiejszej ulicy Ułańskiej, sytuując pośrodku każdej nowej ulicy kanał odwadniający. W tym czasie na północ od Angielskiej Grobli urządzono składy drzewne.

W pierwszej połowie XVIII w. z rzadka zaczęły powstawać na Dolnym Mieście rezydencje patrycjuszowskie i magnackie. W XIX stuleciu na pustych połaciach gruntu zbudowano duże zakłady przemysłowe (m.in. gazownię, fabrykę amunicji, fabrykę karabinów, rzeźnię miejską), a także kilka kompleksów koszarowych.

Na południowym krańcu Dolnego Miasta, przy dzisiejszej ulicy Dobrej, wystawiono w 1872 r. najstarszą gdańską kolonię robotniczą (11 domów), powstałą staraniem Georg Friedrich Abegg, lekarza i społecznika. Pod koniec XIX w. Dolne Miasto zaczęło się przekształcać w dzielnicę zamieszkałą głównie przez robotników i drobnych urzędników.

Andrzej Ługin