Rozmaitości

Montaż „gdański” dla celowników optycznych – „Zielfernrohrhalter für Gewehre”

Podczas I wojny światowej (1914-1918) na froncie zachodnim niemiecki plan wojny błyskawicznej nie powiódł się. Po niecałych dwóch miesiącach zaciekłych walk manewrowych front się ustabilizował, przechodząc w wycieńczającą wojnę pozycyjną.

Powstała wówczas podwójna linia okopów rozciągająca się w poprzek Francji od wybrzeża kanału La Manche aż do granicy szwajcarskiej. Pomiędzy liniami okopów znajdowała się natomiast tzw. ziemia niczyja, nad którą nikt z przeciwnych sobie stron nie miał kontroli. Rozpoczęła się walka o nią różnymi sposobami i metodami.

Staatsgewehrfabrik in Danzig (Państwowa Fabryka Karabinów w Gdańsku). W listopadzie 1918 r., fabryka formalnie utraciła statut Królewsko-Pruskiej jaką nosiła wcześniej w nazwie.
Staatsgewehrfabrik in Danzig (Państwowa Fabryka Karabinów w Gdańsku). W listopadzie 1918 r. fabryka formalnie utraciła statut Królewsko-Pruskiej jaką nosiła wcześniej w nazwie.

Małe, zamaskowane cele, widoczne niekiedy tylko przez chwilę po przeciwnej stronie, były trudne do zwalczania bronią z normalnymi mechanicznymi przyrządami celowniczymi. Zaistniała zatem konieczność ich „przybliżenia”, co było możliwe przy wykorzystaniu optyki zamontowanej na broni.

Przed pierwszą I WŚ w łowiectwie już praktykowano to rozwiązanie dość powszechnie, zatem pierwotnie w tym celu zaczęto wykorzystywać zarekwirowaną (lub prywatną) broń myśliwską z zamontowanymi celownikami optycznymi. Jednak było to połowiczne rozwiązanie, okazywało się bowiem, że zazwyczaj broń ta była w kalibrze „niewojskowym”. Ich niestandardowość w kalibrze i konstrukcji rodziła problemy z zaopatrzeniem w odpowiednią amunicję oraz samym użytkowaniem (konserwacja, naprawy).

Wkrótce jednak zaczęto produkować/adoptować do tego celu broń typowo wojskową, jaką był karabin G98, który wyposażano w celowniki optyczne. Początkowo nie była to jednak broń specjalnie wytwarzana w tym celu. Procedura wyglądała tak, że toku normalnej produkcji podczas prób ostrzału odbiorczego, wyławiano egzemplarze, które charakteryzowały się szczególnym ponad normatywnym skupieniem.

Wyselekcjonowaną broń wyposażano zazwyczaj w celowniki optyczne o stałym powiększeniu około x4, jednak nie było w tym początkowym okresie przyjętego jakiegoś standardu dla optyki wojskowej. Z tego powodu można znaleźć szereg rozwiązań technicznych w montażu pochodzących od firm zajmujących się produkcją optyki w tamtym czasie takich jak:

  • A-G Hahn, Cassel
  • Carl Zeiss, Jena
  • C.P. Goerz, Berlin
  • Dr. Walter Gérard, Charlottenburg
  • Emil Busch A-G, Rathenow
  • Hensoldt Wetzler
  • Oigee, Berlin
  • Otto Bock KGL Hofl., Berlin
  • R. Fuess ,Berlin-Steglitz
  • Voigtlander, Braunschweig

Wśród tych zachowanych egzemplarzy broni wyborowej z okresu I WŚ znajdują się również dość często egzemplarze karabinów wyprodukowanych w Gdańsku z zamontowanymi celownikami optycznymi różnych niemieckich producentów.

Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1916 z celownikiem optycznym marki Goerz 3x (fot. Hermann Historica)
Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1916 z celownikiem optycznym marki Goerz 3x (fot. Hermann Historica)
Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1916 z celownikiem optycznym marki Goerz 4x (fot. Hermann Historica)
Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1916 z celownikiem optycznym marki Goerz 4x (fot. Hermann Historica)
Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1917 z celownikiem optycznym marki Oigee 4x (fot. icollector)
Karabin Mauser G98 – produkcji DANZIG 1917 z celownikiem optycznym marki Oigee 4x (fot. icollector)

Po tym początkowym okresie, z doświadczenia wyniesionego z okopów, zaczęto zdawać sobie również sprawę z tego, że sama optyka nie rozwiązuje wszystkich problemów. Problematyka leżała również w sposobie jej montażu do broni.

Zaczęto szukać rozwiązania, które spełniałoby możliwie wszystkie poniższe wymagania, a mianowicie:

  • łatwość konwersji do broni wyborowej
  • łatwość montażu i demontażu celownika optycznego
  • powtarzalność montażu (wpływ na celność)
  • możliwość równoczesnego wykorzystania przyrządów mechanicznych
  • odporność na wstrząsy w transporcie i podczas użytkowania
  • łatwość naprawy i wymiany elementów oprzyrządowania optycznego

I tu dochodzimy do sedna naszej historii.

Nie zawsze bowiem celownik optyczny i jego rodzaj montażu do broni pochodzi z tej samej firmy – są odstępstwa od tej reguły. I jednemu z nich się tutaj przyjrzymy bliżej.

Prawdopodobnie na bazie doświadczenia zdobytego podczas I WŚ przy produkcji broni wyborowej przez fabrykę broni w Gdańsku, dokonano analizy dotychczasowych rozwiązań w zakresie montowania optyki na broni wojskowej i opracowano swoje własne rozwiązanie techniczne, które postanowiono docelowo opatentować. Jest wielce prawdopodobne, że stosowano je już wcześniej (choć jest to trudne do zweryfikowania), jednak dopiero zakończenie I WŚ pozwoliło na sfinalizowanie tego projektu w postaci niemieckiego patentu.

Świadczyć może o tym sama data zgłoszenia patentu z dnia 12 lutego 1919, zarejestrowanego jako Patentschrift nr 328267 o tytule „Zielfernrohrhalter für Gewehre”. Patent został zgłoszony przez Staatsgewehrfabrik in Danzig (Państwową Fabrykę Karabinów w Gdańsku).

Co możemy podać tu jako ciekawostkę, jako że jak widać po abdykacji cesarza Niemiec Wilhelma II (zrzekł jest wtedy również koronny pruskiej) w listopadzie 1918 r., fabryka formalnie utraciła statut Królewsko-Pruskiej, jaką nosiła wcześniej w nazwie.

Czym się wyróżniała ta konstrukcja?

Tak jak w innego podobnych tego typu rozwiązaniach montaż składał się z dwóch mocowań w postaci płytek umieszczanych na komorze zamkowej. Montowane były na stałe za pomocą śrub, stanowiły one podstawę montażu. Istotna różnica pojawiała się w konstrukcji samych gniazd mocujących i kolumn montażowych. Przedniemu montażowi nadano półkolisty kształt (a zasadzie ćwierćkulowy) pazura. Kształt wycięcia w stopie kolumny pozwalał na swobodny montaż, a jednocześnie dość sztywne trzymanie.

W tylnym mocowaniu stożkowy trzpień wchodzący w montaż miał w tylnej części półokrągłe wycięcie, które służyło do jego zablokowania za pomocą sworznia umieszczonego na obrotowej dźwigni. Zablokowanie na sztywno całego układu następowało po jej przekręceniu do przodu o 180o.

Poszczególne elementy składowe montażu miały podlegać ścisłej obróbce powierzchni. Rozwiązanie to w przeciwieństwie do stosowanych innych konstrukcji miało zagwarantować ścisłe dopasowanie i pewność posadowienia celownika, jego równoległość względem przewodu lufy oraz dodatkowo wyeliminować luzy poprzeczne. W przypadku ewentualnych zabrudzeń miało być łatwe do oczyszczenia,

Kolumny montażowe wyposażone były w obejmy w których mocowano tubus samego celownika optycznego. Dodatkową zaletą tego rozwiązania były otwory przelotowe w kolumnach montażu, które odsłaniały mechaniczne przyrządy celownicze i umożliwiały korzystanie z nich w swobodny sposób przy zamontowanym celowniku optycznym na broni.

Choć jak zaznaczono w samym opisie patentowym, był przeznaczony szczególnie dla broni myśliwskiej, jednakże doskonale się nadawał również do zastosowania w broni typowo wojskowej.

To rozwiązanie montażu celowników optycznych, nie powstało jednak tylko na papierze, lecz zostało również wdrożone do produkcji. Było wykorzystywane w broni przeznaczonej na rynek cywilny, którą produkowała Gewehrfabrik Danzig w latach 1919-1921. Ten typ montażu optyki stosowano nie tylko na sztucerach myśliwskich systemu M98, ale również w karabinkach sportowych Modell 2 (według życzenia klienta).

Elementy montażu typu „gdańskiego”. (fot.Hermann Historica)
Elementy montażu typu „gdańskiego”. (fot.Hermann Historica)

Polska nie skorzystała z tych bogatych doświadczeń zdobytych przy produkcji broni wyborowej przez gdańską fabrykę broni, przy okazji jej przejmowaniu w ramach postanowień Traktatu Wersalskiego. W początkach tworzenia się państwa i przemysłu zbrojeniowego były zapewne inne pilniejsze potrzeby, a być może przyczyna tego była zgoła inna – czysto komercyjna, związana z koniecznością zakupu licencji (Polsce przynależał się sprzęt mechaniczny z fabryki broni, niekoniecznie już sama myśl intelektualna, a taką był patent).

Celownik optyczny z założonym montażem typu „gdańskiego”. (fot.Hermann Historica)
Celownik optyczny z założonym montażem typu „gdańskiego”. (fot.Hermann Historica)

Dopiero prawie dziesięć lat później w Wojsku Polskim podjęto decyzję i próby wprowadzenia na uzbrojenie karabinów wyposażonych w lunety celownicze z przeznaczeniem dla strzelców wyborowych. Program ten jednak nie zrealizowano w pełni, aż do wybuchu II WŚ w 1939 r.

Karabin Mausera G98 z celownikiem optycznym zamontowanym na montażu typu „gdańskiego” – widok z lewej strony. (fot.Hermann Historica)
Karabin Mausera G98 z celownikiem optycznym zamontowanym na montażu typu „gdańskiego” – widok z lewej strony. (fot.Hermann Historica)

Wspomniane wcześniej zakończeniu działalności przez fabrykę w Gdańsku, nie oznaczało jednak zakończenia kariery samego rozwiązania. Zostało ono wkrótce przyjęte w Niemczech w okresie Republiki Weimarskiej i stosowane w broni używanej przez Reichswehrę. Z tego powodu też „montaż gdański” w literaturze fachowej (zagranicznej) bardziej jest znany pod nazwą „Reichswehr montage” niż jako „Danzig montage”.

Karabin Mausera G98 z celownikiem optycznym zamontowanym na montażu typu „gdańskiego” – widok z prawej strony. (fot.Hermann Historica)
Karabin Mausera G98 z celownikiem optycznym zamontowanym na montażu typu „gdańskiego” – widok z prawej strony. (fot.Hermann Historica)

Należy przy tym zaznaczyć, że było to prawdopodobnie najlepsze podówczas w swojej klasie rozwiązanie, z którego korzystało wiele firm. Jest wielce prawdopodobne, że niemieckie firmy optyczne (C.P. Goerz, Dr. Walter Gérard, Oigee) wykupiły z tego powodu licencję lub nawet sam patent na stosowanie tego typu montażu wraz ze swoją optyką. Co się nieczęsto zdarza, gdyż jak wiadomo każda firma woli korzystać ze swoich rozwiązań jako bardziej dopasowanych.

Montaż „gdański” został zastąpiony w późniejszym okresie przez inne bardziej zunifikowane systemy montażowe przeznaczone dla broni wojskowej, jednak nastąpiło to dopiero pod koniec lat trzydziestych.

Do dziś jeszcze można spotkać broń wyprodukowaną w Gdańsku, czy też używaną w późniejszym okresie przez Reichswehrę wyposażoną w tego typu montaż dla celowników optycznych.

Mam nadzieję, że przybliżyłem nieco tę ciekawą historię, która da początek nowemu spojrzeniu na ten temat, chociaż nie liczę na przykład na zmianę nazewnictwa w tym względzie. Być może artykuł będzie impulsem do dalszych poszukiwań przez dociekliwych czytelników i wkrótce światło dzienne ujrzą nowe fakty i informacje.

Piotr J. Bochyński

Bibliografia:

  • Patentschrift nr 328267 „Zielfernrohrhalter für Gewehre”
  • Sniper Scopes From World War I to World War II
    https://snipercollection.com/ (dostęp: 2020.04.21)
  • NRA Museum: Mauser Gew 98 Bolt Action Sniper Rifle
    http://www.nramuseum.org/guns/the-galleries/world-war-i-and-firearms-innovation/case-34-world-war-i-the-central-powers/mauser-gew-98-bolt-action-sniper-rifle.aspx (dostęp: 2020.04.21)
  • Hermann Historica: Lot Nr.1290 – Zielfernrohrgewehr 98, Hersteller verdeckt, mit ZF Fuess Berlin,
    http://www.hermann-historica-archiv.de/auktion/hhm61.pl?f=NR_LOT&c=1290&t=temartic_S_GB&db=kat61_s.txt
  • Hermann Historica: Los Nr.1592 – Deutsches Zielfernrohr Gérard mit Obermontage, Reichswehr,
    http://www.hermann-historica-archiv.de/auktion/hhm57.pl?f=NR&c=72464&t=temartic_S_D&db=kat57_s.txt
  • Hermann Historica: Los Nr.1640 Ein Satz Reichswehrmontagen (Schwenkmontage),
    http://www.hermann-historica-archiv.de/auktion/hhm57.pl?f=NR&c=74801&t=temartic_S_D&db=kat57_s.txt

Dodaj opinię lub komentarz.