Jednym z niekwestionowanych przywódców gdańskiej Polonii, nie tylko w Wolnym Mieście Gdańsku, ale wcześniej – w okresie przynależności Gdańska do Rzeszy, był Władysław Panecki. Jego biogram znajdziemy w książce zatytułowanej „Pomorscy patroni ulic Trójmiasta” (opracowany przez Stanisława Mikosa) oraz w „Encyklopedii Gdańskiej”.

Fragment ul. Paneckiego w gdańskiej dzielnicy VII Dwór

Panecki urodził się 12 VI 1857 r. w Ostrzeszowie w Wielkopolsce. Kształcił się w gimnazjum w Ostrowie Wielkopolskim, a następnie wybrał studia medyczne – najpierw we Wrocławiu, potem w Halle, gdzie uzyskał stopień doktora nauk medycznych. W Berlinie kontynuował studia specjalistyczne z zakresu ginekologii. W tejże dziedzinie specjalizował się, pracując w Gdańsku, w którym osiedlił się w 1890 r. W latach 1897–28 był właścicielem prywatnej kliniki przy Grosse Wollwebergasse 3 (ob. ul. Tkacka). W 1922 r. został zastępcą lekarza naczelnego, a w dwa lata później – lekarzem naczelnym w Dyrekcji PKP w Gdańsku. Od 1925 r. pełnił funkcję naczelnika Wydziału Sanitarnego w tejże instytucji. Po utworzeniu WMG został członkiem gdańskiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża.

Władysław Panecki

Od razu po osiedleniu się w Gdańsku włączył się w działalność społeczną – stał się jednym z najaktywniejszych działaczy polonijnych w tym mieście, m.in. został członkiem Towarzystwa „Ogniwo” i Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”, gdzie w 1918 r. został wybrany na kuratora. W 1917 r. znalazł się wśród członków komitetu organizacyjnego obchodów setnej rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki.

Po zakończeniu wojny skoncentrował na działalności mającej na celu przyłączenie Pomorza do Polski. Został członkiem Polskiej Rady Ludowej w Gdańsku, która powstała w listopadzie 1918 r. Potem wszedł w skład Podkomisariatu Naczelnej Rady Ludowej na Prusy Królewskie, Warmię i Mazury utworzonego w grudniu 1918 r., (będącego organem utworzonej w Poznaniu, w grudniu 1918 r. Naczelnej Rady Ludowej – uznanej za legalną polską władzę). Jak już kilkukrotnie wspominałam w różnych artykułach, powołując się na „Encyklopedię Gdańską” „Podkomisariat kierował m.in. walką o język polski w szkolnictwie, kontrolą NRL nad administracją pruską, ochroną majątku narodowego przed wywózką do Niemiec, przygotowywaniem kadry urzędniczej i nauczycielskiej oraz przeciwdziałaniem propagandzie Niemców, starających się o pozostanie Prus Zachodnich w granicach Niemiec; dokumentował polskość Pomorza Wschodniego wobec decydentów w Wersalu”, dzięki wysłaniu tamże trzech swoich przedstawicieli, w tym Antoniego Abrahama.

Panecki został członkiem Komisji Szkolnej Podkomisariatu, której przewodniczył ks. Leon Miszewski (o którym pisałam w artykule pt. „Prefekt Gimnazjum Polskiego w Gdańsku”). Po likwidacji Podkomisariatu w styczniu 1920 r. został członkiem Naczelnej Rady Ludowej, która była wówczas centralną reprezentacją tutejszej ludności polskiej. Panecki położył niekwestionowane zasługi w rozwój polskiego szkolnictwa w Gdańsku. Był jednym z założycieli Macierzy Szkolnej – organizacji, którą utworzono w Gdańsku w listopadzie 1921 r.
Dodatkowo z jego inicjatywy powstało Towarzystwo Pomocy Naukowej, którego celem było wspieranie finansowe i moralne studentów – Polaków z Technische Hochschule of Danzig (czyli ówczesnej Politechniki Gdańskiej). Do końca życia pełnił funkcję prezesa tego towarzystwa.

Zarząd Gminy Polskiej w 1927 r. : Guziński, E. Czarnecki, R. Ogryczak, J. Czyżewski, A. Wesołowski i B. Milewski. Fot. repr. Ryszard Petrajtis. „Syn Ziemi Gdańskiej”, T. Bolduan

Był także jednym z członków – założycieli Gminy Polskiej – czołowej organizacji polonijnej w Gdańsku, która powstała 21 IV 1921 r. Pierwszym prezesem tej organizacji został Franciszek Kubacz; Władysław Panecki przejął tę funkcję już w czerwcu 1921 r. Panecki domagał się w imieniu tej organizacji m. in. by stanowisko zastępcy Komisarza Generalnego RP w Gdańsku powierzyć tutejszemu prawnikowi, dr Mieczysławowi Marchlewskiemu. Postulat ten uwzględniono.

Jedną z inicjatyw, o które zabiegał (wraz z takimi lokalnymi działaczami, jak Józef Czyżewski i Franciszek Kubacz) była budowa Domu Polskiego w Gdańsku. Dom taki miał pełnić funkcję głównego ośrodka polskiej kultury i nauki. Organizacje polonijne pozbawione były dotąd takiej siedziby, napotykały nieustannie na problemy lokalowe.

Cel ten udało się osiągnąć dopiero w 1924 r., chociaż Polacy podejmowali wysiłki z tym związane jeszcze przed I wojną światową.

14 XII 1924 r. miało miejsce uroczyste otwarcie Domu Polskiego w jednym z przyznanych Polakom budynków należących do niedawna do Urzędu Mundurowego (XVII Korpusu Armijnego) przy Wallgasse 16 (ob. ul. Wałowa 17). W budynku tym swoją siedzibę znalazła m.in. wspomniana organizacja, jaką była Gmina Polska. Dom Polski pełnił rolę bardzo ważnej placówki, w której odbywały się spotkania różnych innych organizacji i stowarzyszeń polonijnych, również spektakle, próby kół śpiewaczych itp. Otwarto w nim restaurację oraz kwaterę noclegową dla Polaków.

Dodatkowo Władysław Panecki przyczynił się do utworzenia w 1924 r. Klubu Polskiego, który zrzeszał gdańską inteligencję polskiego pochodzenia. Jego siedziba znajdowała się przy Neugarten 7 (Nowe Ogrody). Władysław Panecki współpracował też polskim harcerstwem w Gdańsku; przez pewien czas opiekował się drużyną męską. Ponadto pełnił funkcję prezesa utworzonej w 1920 r. Rady Opiekuńczej Okręgowej, której zadaniem było udzielanie pomocy Polakom przybywającym do Gdańska.

W pierwszej połowie 1920 r., przed wyborami w Gdańsku do Konstytuanty (czyli Zgromadzenia Konstytucyjnego WMG) Władysław Panecki agitował wśród tamtejszej Polonii, by głosowała na kandydatów z polskiej listy, na której on też figurował. Wśród 120 członków Zgromadzenia znalazło się, oprócz Władysława Paneckiego sześciu Polaków: Bonifacy Łangowski, Franciszek Kubacz, Wojciech Jedwabski, Teodor Grobelski, Bronisław Budzyński i Stanisław Kuhnert. Panecki został przewodniczącym Koła Posłów Polskich.
Zadaniem Konstytuanty było opracowanie i uchwalenie konstytucji WMG oraz projektów umów, jakie zamierzano zawrzeć między WMG a Polską. Wybory odbyły się 16 V 1920 r., a pierwsze posiedzenie 14 VI 1920 r. w sali Landtagu przy Neugarten 17 (ob. Nowe Ogrody; budynek nie istnieje). 11 sierpnia uchwalono tekst konstytucji (przeciwko głosowali tylko posłowie polscy i socjaliści, którzy stanowili mniejszość). 6 XII 1920 r. Zgromadzenie Konstytucyjne przekształciło się w pierwszy parlament WMG, czyli Volkstag.

Władysław Panecki kandydował również w kolejnych wyborach do Volkstagu, trzy lata później. I tym razem udało mu się uzyskać mandat poselski. Dotrwał do końca kadencji (w 1927 r.) mimo podeszłego wieku oraz problemów zdrowotnych. Działacz ten na forum gdańskiego parlamentu odważnie bronił praw ludności polskiej oraz poszanowania praw RP w Gdańsku. Walczył także o rozwój polskiego szkolnictwa na terenie WMG. Z powodu takiej postawy był szykanowany, co dotyczyło także jego praktyki lekarskiej.

Od 1925 r. do śmierci pełnił funkcję prezesa gdańskiego oddziału Ligi Morskiej i Rzecznej (od 1930 r. Ligi Morskiej i Kolonialnej). Był współzałożycielem polskiej firmy zbożowej Dom Handlowy i Komisowy „Ceres” (który w październiku 1919 r. został przekształcony w oddział gdański Banku Potocki, Kwilecki i Spółka) oraz Kupiec i Merkury w Wejherowie. 31 V 1930 r. Władysław Panecki przeszedł na emeryturę. W 1923 r. został odznaczony za swe zasługi Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta. Zmarł w Gdańsku 6 VIII 1931 r. i został pochowany na cmentarzu św. Mikołaja (którego teren stanowi fragment parku przylegającego do Politechniki Gdańskiej).

Po wojnie gdańszczanie upamiętnili zasłużonego działacza, nadając jego imię ulicy w dzielnicy VII Dwór (bocznej od ul. Abrahama).

Maria Sadurska

2 thoughts on “Władysław Panecki – przywódca Polaków w Gdańsku

  • Wspaniale opracowany artykuł. Jestem pełna wdzięczności, ponieważ pochodze z rodziny
    Paneckich z Ostrzeszowa i mieszkam w Gdańsku od 56 lat.

    Odpowiedz
  • wspaniali ludzie, których wychowała i wykształciła ziemia wielkpolska.
    Jak dobrze, że o nich piszecie. Dusza człowieka rośnie.

    Odpowiedz

Dodaj opinię lub komentarz.