Na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie znajduje się grób Adama Smolany, rzeźbiarza od 1946 r. związanego z Wybrzeżem. Był nie tylko rzeźbiarzem, ale również rysownikiem, pedagogiem, działaczem społecznym. Lubił sport: uprawiał taternictwo i narciarstwo biegowe. Zajmował się również fotografiką.
Urodził się 11 VI 1921 r. we Lwowie w rodzinie Ksawerego Karola i z Marii d. Iwanickiej. Miał dwóch braci: Kazimierza i Zygmunta.
W swoim rodzinnym mieście uczęszczał do Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego. Po jego ukończeniu w 1937 r. został przyjęty na Wydział Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego Państwowej Szkoły Technicznej we Lwowie. W nagrodę za pomyślnie zdane egzaminy wstępne na studia popłynął wraz z rodzicami w rejs statkiem SS „Polonia”, który wypływał z portu w Konstancy w Rumunii; podróż wiodła przez archipelag wysp greckich do Jaffy. W czasie studiów największy wpływ na Adama Smolanę wywarło niewątpliwie dwóch profesorów, za razem znanych rzeźbiarzy: Marian Wnuk, wychowanek Akademii Warszawskiej i Józef Starzyński, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.
Należy wyjaśnić, iż w 1938 r. Wydział Sztuk Zdobniczych i Przemysłu Artystycznego (nazywany często już wcześniej Szkołą Przemysłowo – Artystyczną) przekształcono w oddzielną instytucję tj. Państwowy Instytut Sztuk Plastycznych z dwoma wydziałami: Architektury Wnętrz oraz Rzeźby. Wiosną 1939 r. Adam Smolana przeszedł obowiązkowe szkolenie wojskowe w Pasiecznej i Nadwórnej niedaleko Lwowa. Wraz z wybuchem II wojny światowej został zmobilizowany do wojska. Walczył w obronie Lwowa; służył w jednym z oddziałów Dowództwa Okręgu Korpusu nr VI we Lwowie.
Po zajęciu Lwowa przez Sowietów – aż do przejęcia miasta przez Niemców w 1941 r. – kontynuował naukę w Państwowym Instytucie Sztuk Plastycznych, który władze sowieckie pod koniec 1939 r. zdegradowały do poziomu szkoły zawodowej. Pozostawiły jednak dotychczasową kadrę nauczycielską. W 1941 r. – po wkroczeniu Niemców do Lwowa szkołę tę, nazywaną odtąd po niemiecku Kunstgewerbeschule, podzielono na dwie równoległe placówki: z wykładowym polskim i z wykładowym ukraińskim. Smolana został w niej zatrudniony jako sztukator i kamieniarz. Dodatkowo – w celach zarobkowych – wraz z dwoma kolegami: Antonim Biłasem i Tadeuszem Łodzianą, podejmował rożne doraźne prace rzeźbiarskie, głównie na terenie lwowskich cmentarzy.
W 1944 r. po ponownym zajęciu Lwowa przez Sowietów w miejsce niemieckiej Kunstgewerbeschule została utworzona Lwowska Zawodowa Szkoła Przemysłu Artystycznego (wg Wikipedii: Szkoła Rzemieślniczo – Przemysłowa). Smolana został w niej zatrudniony jako wykładowca rzeźby. Jednocześnie wstąpił do miejscowego Związku Artystów Plastyków. Wtedy po raz pierwszy wziął udział w wystawie dzieł sztuki. Była to Wystawa Plastyków Okręgu Lwowskiego zorganizowana w Ratuszu Miasta we Lwowie.
W 1945 r. podjął starania dotyczące wyjazdu do Polski. W grudniu tegoż roku opuścił Lwów wraz z grupą pracowników lwowskich uczelni oraz członków tamtejszych stowarzyszeń twórczych. Towarzyszyła mu matka wraz z narzeczoną, Anną Rodycz, z zawodu projektantką form przemysłowych. Początkowo we troje zamieszkali w Krakowie.
Smolana podjął wtedy próby odnowienia zerwanych w czasie wojennej zawieruchy relacji z dawnymi znajomymi ze środowiska artystycznego; udało mu się nawiązać kontakt korespondencyjny z prof. Marianem Wnukiem, który w 1944 r. przeniósł się ze Lwowa do Warszawy. Po Powstaniu Warszawskim profesor był deportowany do Niemiec. Powrócił do Polski w 1945 r. Jesienią tegoż roku zamieszkał w Sopocie, gdzie wraz z grupą artystów – plastyków przystąpił do tworzenia struktur uczelni artystycznej: Państwowego Instytutu Sztuk Plastycznych w Gdańsku z siedzibą w Sopocie, przekształconego pod koniec 1945 r. w Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych (PWSSP). W latach 1945 – 54 jej siedziba mieściła się przy ul. Obrońców Westerplatte 24 w Sopocie, w willi wybudowanej w 1870 r. na zlecenie Johanna Immanuela Bergera.
Marian Wnuk zachęcił Smolanę do przyjazdu na Wybrzeże, oferując mu zatrudnienie w sopockiej PWSSP. W 1946 r. Adam Smolana wraz z Anną (którą poślubił w lutym tegoż roku) przyjechał do Sopotu. Małżonkom przydzielono mieszkanie służbowe przy ul. Wybickiego 46 w Sopocie.
1 III 1946 r. Smolana został asystentem rzeźby u prof. Mariana Wnuka, a jednocześnie kierownikiem pracowni sztukatorskiej. Prowadził dwie pracownie rzeźbiarskie w Sopocie, które znajdowały się: w starej oranżerii przy ul. Obrońców Westerplatte 28 oraz w Pawilonie Sztuki w Parku Północnym przy ul. Powstańców Warszawy obok Grand Hotelu.
W kolejnym roku otrzymał nominację na starszego asystenta i kierownika pracowni rzeźby i pracowni sztukatorskiej. W 1948 r. – wraz z utworzeniem samodzielnego Wydziału Rzeźby został tam starszym asystentem. W następnych latach, w pracowni prof. Franciszka Strynkiewicza na warszawskiej ASP wykonał, a następnie obronił pracę dyplomową. Otrzymał wtedy tytuł magistra ze specjalnością rzeźby (we wrześniu 1950 r.).
W 1951 r. Senat PWSSP nadał mu tytuł kontraktowego zastępcy profesora Studium Rzeźby Wydziału Architektury Wnętrz. 1 – ego października tegoż roku Smolana otrzymał również stanowisko prorektora PWSSP, które piastował do 1964 r.
W latach 1947 – 52 pracował równolegle w Liceum Sztuk Zdobniczych Przemysłu Artystycznego w Gdyni – Orłowie, następnie przez trzy lata wykładał historię sztuki w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Gdańsku (z siedzibą w Sopocie), a w latach 70 – tych w Studium Podyplomowym Wydziału Humanistycznego UG i w Wyższej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni.
Od 1952 r. należał do PZPR; w latach 1978 – 81 był członkiem egzekutywy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. W połowie lat 50 – tych rozpoczęła się jego przygoda z Tatrami: wraz z grupą profesorów sopockiej uczelni (w tym prof. Józefą Wnukową) regularnie wyjeżdżał na Podhale. Zatrzymywał się w schronisku w Dolinie Pięciu Stawów lub w domu Krzeptowskich nieopodal Doliny Kościeliskiej w Kirach. Poznał wtedy Antoniego Kenara – rzeźbiarza, od 1954 r. dyrektora Państwowego Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, zmarłego w 1959 r.
Wraz z końcem 1955 r. Smolana otrzymał tytuł docenta, a tym samym stanowisko samodzielnego pracownika naukowego. W latach 1956 – 64 prowadził Pracownię Projektowania Rzeźbiarsko – Architektonicznego. W międzyczasie przez kilka miesięcy przebywał na stypendium we Włoszech (uczestniczył wtedy w zbiorowej wystawie rzeźby w Castellanzy pod Mediolanem).
W latach 60 – tych kierował wakacyjnymi plenerowymi kursami rzeźbiarskimi, organizowanymi przez PWSSP (najpierw w Pińczowie i Szydłowcu, następnie w Dziemianach). Od grudnia 1964 r. przebywał przez dziesięć miesięcy na stypendium w Damaszku; pomagał tam w organizacji Wydziału Rzeźby tamtejszej wyższej szkoły artystycznej. Wygłosił tam cykl wykładów poświęconych problemom europejskiej sztuki współczesnej.
Owocem jego pobytu na Bliskim Wschodzie był cykl kilkudziesięciu rysunków pt. „Syria” oraz ponad tysiąc fotografii tamtejszych zabytków. W latach 60 – tych ponadto trzykrotnie wyjeżdżał do Włoch i Grecji. W 1969 r. został dziekanem Wydziału Rzeźby, a rok później – profesorem nadzwyczajnym.
W marcu 1971 r. wziął ślub cywilny z rzeźbiarką, absolwentką PWSSP w Sopocie, Izabellą Berwertz; ślub kościelny – półtora roku później w Zakopanem. W kolejnych latach małżonkowie doczekali się dwójki dzieci: syna Mateusza i córki Doroty.
W 1971 r. Smolana uczestniczył w międzynarodowej wystawie rzeźby „Plastic und Blumen” w Berlinie, podczas której nawiązał kontakty z artystami z NRD. W 1974 r. otrzymał tytuł Honorowego Obywatela Miasta Sopotu. W 1979 r. zasiadał w jury w czasie VI Festiwalu Filmów Fabularnych w Gdańsku. W latach 1981 – 83 pełnił funkcję dziekana Wydziału Rzeźby, zaś od 1983 r. do śmierci w styczniu 1987 r. – prodziekana.
W grudniu 1983 r. doznał częściowego lewostronnego paraliżu ciała, co od tej pory w dużym stopniu utrudniało mu wykonywanie pracy twórczej. Mimo to nadal pracował na uczelni. Niestety jego stan zdrowia – zarówno fizyczny, jak psychiczny – stopniowo pogarszał się coraz bardziej. Zmarł 6 I 1987 r. w Szpitalu Morskim im. PCK w Gdyni – Redłowie. Spoczął na Cmentarzu Komunalnym w Sopocie.
W ostatnich latach życia wykonał jedynie kilka rzeźb oraz krótką serię rysunków. Rzeźbę zatytułowaną „Izabell” wykonała w tamtym czasie, pod jego okiem jego żona. W 1985 r. w Sopocie, na skwerze imienia ks. Władysława Szymańskiego odsłonięto Pomnik Poległych Mieszkańców Sopotu 1939 – 1945 – ostatnią plenerową rzeźbę Smolany, którą z uwagi pogarszający się stan zdrowia artysty dokończyli architekci: Andrzej Rajchel i Włodzimierz Stopa. 11 IX 1995 r na głowę orła nałożono koronę wg projektu Izabelli Smolany.
Adam Smolana jako rzeźbiarz korzystał z następujących tworzyw: drewna, kamienia, metalu, gipsu, ceramiki. „W pracach snycerskich podkreślał naturalne walory tworzywa: strukturę, wertykalizm, barwę, a kojarząc je z mityczną formą antropomorficzną i odwołując się do antyku wskazywał na związki człowieka z naturą i – odwrotnie – jej relacje z kulturą” („Encyklopedia Gdańska”).
Począwszy od 1944 r. uczestniczył w kilkudziesięciu wystawach sztuki zarówno indywidualnych, jak też zbiorowych – w kraju i za granicą. Prezentował wówczas głównie prace rzeźbiarskie, rzadziej rysunki. Na Ogólnopolskiej Wystawie Młodej Plastyki w Arsenale w Warszawie w 1955 r. otrzymał wyróżnienie za rzeźbę „Kenia”. Po jego śmierci odbyło się kilka wystaw jego dzieł np. w 2001 r. „Dworku Sierakowskich” w Sopocie, czy w 2008 r. w Galerii „Refektarz” w Kartuzach. Prace artysty znajdują się w kolekcjach prywatnych w Polsce i za granicą.
W okresie socrealizmu Smolana wykonywał głównie rzeźby o tematyce pracy, antywojennej i sportowej. Należą do nich np. Raymonde Dien (1951 r.) , Ładowacz (1950 r.), Kobieta z gołębiem pokoju (1950 r.), Pak – Den – Ai (1952 r.), Koszykówka (1954 r.). Adam Smolana kilkakrotnie brał udział w konkursach na pomniki np. w 1947 r. na pomnik Adama Mickiewicza w Poznaniu (otrzymał III nagrodę), w 1949 r. – pomnik Wyzwolenia Gdyni (II nagroda), w 1952 r. Pomnik Upamiętnienia Ofiar w Oświęcimiu -Brzezince / Pomnik Pamięci Ofiar Faszyzmu w Oświęcimiu Brzezince (II nagroda). Aktywnie uczestniczył w odbudowie Głównego Miasta Gdańska – wykonał różne detale architektoniczne odbudowywanych kamienic np. medaliony fasady kamienicy przy ul. Długiej 29, figurę szczytu tej samej kamienicy, alegorię Sprawiedliwości na attyce Złotej Bramy, przedproża dwóch kamienic ul. Długi Targ (8 i 18).
Edgar Milewski w swych „Opowieściach gdańskich uliczek” wspomina, iż studenci z PWSSP pod kierunkiem Adama Smolany wykonali „rzeźbione w piaskowcu” tabliczki z nazwami ulic Głównego Miasta.
Smolana współpracował również przy tworzeniu wystroju plastycznego MDM (Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej) w Warszawie; wykonał płaskorzeźby przy ul. Marszałkowskiej 53 i 54, detale architektoniczne przy pl. Konstytucji. A także pomniki, które można zobaczyć w różnych polskich miastach np. w Chojnicach: Pomnik Poległych i Pomordowanych Nauczycieli oraz Pomnik Ofiar Hitleryzmu; w Miastku – Pomnik Zwycięzców; Pomnik Obrońców Wybrzeża na Cmentarzu Wojennym Żołnierzy Polskich i Radzieckich w Gdyni – Redłowie.
Są też liczne rzeźby plenerowe: na Bulwarze Nadmorskim w Gdyni – „Ryby”, w Parku Zdrojowym w Nałęczowie -„Panny Nałęczowskie”, w Parku Miejskim w Starogardzie Gdańskim – „Wierzyczanka”, a Gdańsku, w Parku Oliwskim im. Adama Mickiewicza – „Żagle” (w ramach plenerowej Galerii Współczesnej Rzeźby Gdańskiej).
Artysta ten wykonał też kilka pamiątkowych medali np. z okazji 39 – lecia Akademii Muzycznej w Gdańsku. Zwornik z podobizną Adama Smolany znajduje się na arkadzie budynku narożnego przy ul. Pończoszników i Chlebnickiej w Gdańsku Głównym.
Pisząc powyższe artykuł korzystałam z następujących źródeł:
- „Encyklopedia Gdańska”
- www.zbrojowniasztuki.pl – tekst autorstwa Mateusza Smolany
- www.polskaniezwykla.pl
- www.wladek.pl
- „Kształcenie w zakresie grafiki w szkolnictwie artystycznym Krakowa, Lwowa i Wilna w latach międzywojennych”, Anna Boguszewska Wydział Artystyczny UMCS w Lublinie Pracownia Edukacji Plastycznej
- „Opowieści gdańskich uliczek”, Edgar Milewski
