Jedną z osób zasłużonych dla odradzającej się kultury w zrujnowanym po wojnie Gdańsku  była niewątpliwie Malwina Szczepkowska-Zambrzycka. Niestety, dziś to postać zapomniana, dlatego warto to zmienić.

Jej biogram znajdziemy w „Encyklopedii Gdańskiej”, „Encyklopedii Teatru Polskiego” oraz w Wikipedii. Postać tę przybliżyła także gdańska publicystka, Gabriela Danielewicz, w swej publikacji pt. „Pamięci powojennego Gdańska-Wrzeszcza”.

Grób Malwiny Szczepkowskiej na cmentarzu w Oliwie
Grób Malwiny Szczepkowskiej na cmentarzu w Oliwie.

Malwina Szczepkowska urodziła się 30 VII 1909 r. w Pińczowie. Uczęszczała do Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie. Następnie podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim (ukończyła je w 1936 r.). Zajęła się twórczością literacką. Jej debiut przypadł na rok 1929 r., kiedy to w czasopiśmie „Gazeta Warszawska” ukazała się jej nowela zatytułowana „Chimera”. Jej pierwszą opublikowaną książką była pozycja zatytułowana „Dom na prowincji” (1933 r.), zaś pierwszym słuchowiskiem – „Tajemnica Marii Celeste”, które zostało nadane w 1939 r. przez rozgłośnię Polskiego Radia w Toruniu. Pisarka współpracowała z różnymi czasopismami, zarówno przed wybuchem II wojny światowej, jak i w okresie powojennym. Były to przykładowo: „Tygodnik Ilustrowany”, „Echo”, „Naokoło świata”, „Dziennik Bałtycki”, „Litery”.

W 1937 r. Malwina Szczepkowska wyszła za mąż za Zygmunta Zambrzyckiego. Przez jakiś czas mieszkała w Grudziądzu, potem w Krakowie. W 1940 r. zamieszkała w Warszawie, gdzie najpierw podjęła pracę w sklepie z wyrobami tytoniowymi, potem otworzyła własny warsztat tkacki. W 1944 r. została wysiedlona z Warszawy; zamieszkała w Pińczowie.

Róg ob. alei Zwycięstwa i Hallera - dawny budynek "Polonii". G. Danielewicz, "Pamięci powojennego Gdańska - Wrzeszcz
Róg ob. al. Zwycięstwa i Hallera – dawny budynek „Polonii”. G. Danielewicz, „Pamięci powojennego Gdańska-Wrzeszcza”.

Tuż po zakończeniu II wojny przyjechała do Gdańska. Zamieszkała początkowo przy ul. Politechnicznej we Wrzeszczu. Podjęła pracę jako referent literacki w Wydziale Kultury Zarządu Miejskiego w Gdańsku, którym w tamtym czasie kierował Jan Kilarski (pedagog, działacz turystyczny, autor przewodników, w tym przedwojennej publikacji pt. „Gdańsk” wpisującej się w cykl „Cuda Polski”). Jak wspomina Gabriela Danielewicz, „skromny afisz przylepiony na ścianie wypalonego budynku zawiadamiał o rejestracji przez Wydział Kultury i Sztuki Zarządu Miejskiego twórców, literatów, plastyków”. Takim to sposobem zaczął pomału powstawać półamatorski teatr, który zyskał miano Teatru Oświatowego Gdańskiego Zespołu Artystycznego. Jego założycielką była właśnie Szczepkowska. I to jej powierzono kierownictwo tego teatru. Już w sierpniu 1945 r. zespół pod jej kierunkiem rozpoczął próby do pierwszego wieczoru poezji i prozy.

„Ludzie zmęczeni wojną, frontem, obozami, tułaczką i poniewierką łaknęli nie tylko chleba, ale i słowa polskiego, ojczystej pieśni i kultury. Młodzi chcieli się uczyć, organizować chóry,  słuchać muzyki, czytać książki w języku ojczystym, oglądać przedstawienia teatralne i nadrabiać stracony czas w okresie wojny” (G. Danielewicz). Dlatego już w 12 lipca 1945 r. Malwina Szczepkowska urządziła swój wieczór autorski w otwartej na początku tego miesiąca „Kawiarni Artystów” przy ul. Batorego 14 we Wrzeszczu.

Budynek przy ul. Batorego 14 we Wrzeszczu, stan z 2020 r.
Budynek przy ul. Batorego 14 we Wrzeszczu, stan z 2020 r.

Pierwszy wieczór literacki zorganizowany przez wydział kultury miał miejsce 25 września u zbiegu alei: Rokossowskiego i Roosevelta (dziś Zwycięstwa i Hallera), w budynku zwanym „Polonią”, od noszącej tę nazwę restauracji mieszczącej się na parterze. Dziś w budynku tym – mocno przebudowanym – ma swą siedzibę Państwowa Opera Bałtycka. Wieczór ten, który rozpoczął cykl wtorkowych spotkań, odbył się w salce na piętrze. Było to „niezwykłe spotkanie Polaków z różnych stron kraju w powojennym polskim Gdańsku, w skromnej scenerii, bez odświętnego wystroju i ubiorów, bo każdy chodził, w czym miał, posiadało uroczysty, podniosły nastrój. Pełna sala świadczyła o dużym zapotrzebowaniu publiczności na tego rodzaju występ”. Malwina Szczepkowska pełniła podczas niego rolę prelegenta. Aktorzy zaprezentowali zgromadzonym teksty literatury staropolskiej.

Wtorkowe spotkania, które, jak wspomniałam stały się cyklem, „oferowały słuchaczom – widzom pełne treści i ciekawostek pogadanki, wygłaszane ze swadą i doskonałą dykcją przez Szczepkowską, pełne uczuciowości recytacje, brzmiące humorem fraszki w wykonaniu aktorów i oprawę muzyczną, na którą składały się utwory kompozytorów polskich, pieśni solowe i chóralne”. O „ilustracje muzyczne i wokalne” wspomnianych spotkań dbała Kazimiera Tarnowska – przedwojenna aktorka teatralna i radiowa o wykształceniu muzycznym.

Przez pewien czas wieczory odbywały się w budynku Teatru Miejskiego (dziś Miejski Teatr Miniatura) przy al. Grunwaldzkiej 16. Przed wojną mieściła się w nim kawiarnia „Café Stoeckmann”, w której od „strony ulicy znajdowała się mała salka, duży westybul, w głębi nieduża sala na 400 miejsc z małą scenką bez urządzeń, kulis i niezbędnego zaplecza” (Encyklopedia Gdańska). Wkrótce teatr kierowany przez Szczepkowską zaczął wystawiać spektakle teatralne. Były to przykładowo: „Ciotunia” Fredry, „Antygona” Sofoklesa”, „Fircyk w zalotach” Zabłockiego.

Siedziba Teatru Miejskiego "Miniatura", dawna kawiarnia „Café Stoeckmann”
Siedziba Teatru Miejskiego Miniatura, dawna kawiarnia „Café Stoeckmann”.

Malwina Szczepkowska przyjęła wtedy rolę reżysera. Swoje umiejętności reżyserskie rozwinęła podejmując w (utworzonym w 1948 r.) Teatrze Wybrzeże, w którym została zatrudniona jako kierownik literacki. Pracowała tam do 1953 r. W międzyczasie zdała eksternistycznie egzamin reżyserski.

Malwina Szczepkowska przyczyniła się, wraz z innymi przedstawicielami środowiska literackiego (np. Edwinem Jędrkiewiczem, przedwojennym pedagogiem z Gimnazjum Polskiego w Gdańsku, Wandą Chylicką, pisarką) do utworzenia oddziału gdańskiego Związku Zawodowego Literatów Polskich, od 1949 r. Związku Literatów Polskich.

W 1953 r. wyjechała z Gdańska. W latach 1953–1956 pracowała jako reżyser w Teatrze Ziemi Pomorskiej w Toruniu, zaś w latach 1956–1957 w Teatrze im. Bogusławskiego w Kaliszu.

W 1957 r. wróciła do Gdańska. Podjęła pracę w rozgłośni Radia Gdańsk. Najpierw pracowała jako kierownik działu artystycznego, następnie (do przejścia na emeryturę w 1969 r.) jako zastępca redaktora naczelnego.

Dawna willa Rudolfa Patschkego (ob. na rogu al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena) we Wrzeszczu, w której przez wiele lat mieściła się gdańska rozgłośnia Polskiego Radia
Dawna willa Rudolfa Patschkego (ob. na rogu al. Grunwaldzkiej i ul. Uphagena) we Wrzeszczu, w której przez wiele lat po wojnie mieściła się gdańska rozgłośnia Polskiego Radia.

W latach 1957–1961 kierowała założonym przez siebie Gdańskim Studiem Rapsodycznym, którego siedziba mieściła się w sali przy ul. Wajdeloty we Wrzeszczu. Był to „teatr dla młodzieży szkolnej przybliżający narodowe dramaty” (G. Danielewicz).

Dorobek literacki Malwiny Szczepkowskiej obejmuje liczne powieści, np.:  „Dom na prowincji (1933), „Schody w górę” (1934), „Dom chorych dusz” (1938), „Muszę kłamać (1938), „Maska profesora Brandla” (1959), „Tajemnica za każdymi drzwiami” (1959). Szczepkowska była także autorką słuchowisk, utworów scenicznych oraz monografii pt. „20 lat teatru na Wybrzeżu” (1968). Przykładowe słuchowiska to: wymienione powyżej „Tajemnica Marii Celeste” (1939), „Owoce burzy” (1945), „Czas orania” (1946), „Wiek klęski” (ok. 1955 r.), „Pierwszy oficer mówi prawdę” (1961), „Strona orła” (1962), „Śnieg zasypie ślady” (1962). Utwory sceniczne: „Genewa, Paquis nr 10” (1947), „Gwiazdy dla wszystkich” (1960, 1965), „Czy mogę skorzystać z telefonu?” (1966), „Chłopiec z dobrego domu” (1967, 1968), „Powrót do rodzinnego domu” (1974) i in.

al. Grunwaldzka 44, dawna siedziba biblioteki, której patronowała Malwina Szczepkowska
al. Grunwaldzka 44, dawna siedziba biblioteki, której patronowała Malwina Szczepkowska.

Już w 1948 r. Szczepkowska otrzymała Nagrodę Gdańskiej Wojewódzkiej Rady Sztuki i Kultury Artystycznej. Kolejne nagrody i odznaczenia przyznano jej w 1959 r. – Nagrodę Miasta Gdańska w dziedzinie teatru, w 1964 r. – Złoty Krzyż Zasługi, w 1965 r. – Odznakę „Za zasługi dla Miasta Gdańska”, w 1969 r. – Nagrodę Komitetu do Spraw Radia i Telewizji. W 1976 r.  zdobyła nagrodę w Gdańskim Konkursie Prozatorskim. W 1976 r. odznaczono ją Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Szczepkowska zmarła po ciężkiej chorobie 2 VI 1977 r. Została pochowana na cmentarzu w Oliwie.

We wrześniu 1997 r. jej imię otrzymała Filia nr 1 Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Gdańsku. Mieściła się na wysokim parterze budynku przy al. Grunwaldzkiej 44 we Wrzeszczu. Została zlikwidowana 1 XII 2011 r. Jej zasoby przeniesiono do Biblioteki Manhattan w Galerii Handlowej „Manhattan” przy al. Grunwaldzkiej 82, otwartej 9 III 2012 r.

Dom w Oliwie, w którym mieszkała Malwina
Dom w Oliwie, w którym mieszkała Malwina Szczepkowska.

W ostatnich  latach na fasadzie domu w Oliwie przy ul Grottgera 4,  w którym mieszkała Malwina Szczepkowska, odsłonięto tablicę pamiątkową.

Maria Sadurska

Dodaj opinię lub komentarz.