Zapoznaj się z częścią pierwszą.
Prezbiterium każdego kościoła to (w sensie węższym, bo szerzej jest nim cały kościół) model niebiańskiej Jerozolimy, miasta zbawionych, w którym centralne miejsce zajmują: tron Baranka – ołtarz i drzewo życia – krzyż. W średniowieczu kościoły prawie bez wyjątku były orientowane, czyli skierowane prezbiterium na wschód, skąd w Dniu Ostatecznym nadejdzie Chrystus – Wschodzące Słońce. Dlatego też wschodnia ściana kościoła była w średniowieczu najbardziej ozdobną fasadą świątyni, w porządku symbolicznym znacznie ważniejszą od tej, którą na początku, wchodząc do kościoła od zachodu czy południa, widzieli wierni.
Plan Nowego Stawu
W Nowym Stawie plan miasta dostosowano do warunków terenowych (zakole rzeki Świętej, nomen omen…), ale kościół zbudowano poprzecznie w stosunku do planu ulic, zachowując orientację wschodnią.
W niebiańskiej Jerozolimie już przebywają święci, których obecność przypominają relikwie umieszczone na ołtarzach, ale także malowidła pokrywające ściany prezbiterium. Niżej rzadki przykład malowideł średniowiecznych zachowanych w prezbiterium kościoła w Niedźwiedzicy: po lewej św. Jerzy, po prawej św. Krzysztof.
Prezbiterium w kościele w Niedźwiedzicy, fot. Dariusz Piasek
W południowej ścianie prezbiterium zrujnowanego kościoła w Wocławach zachował się zamurowany hagioskop, czyli okno chorych, przez które udzielano komunii świętej osobom chorym, które nie mogły wejść do kościoła (fot. od zewnątrz).
Hagioskop w zniszczonym kościele we Wocławach, fot. Dariusz Piasek
Południowa ściana prezbiterium kościoła w Marynowach przypomina o potrójnych bramach niebiańskiej Jerozolimy. Wschodnia ściana tego kościoła również nawiązuje do trzech bram niebiańskiego Jeruzalem.
Południowa i wschodnia ściana kościoła w Marynowach
Wschodnia fasada kościoła w Starej Kościelnicy ozdobiona jest trzema oknami-bramami, przez które do wnętrza wchodzi Bóg-światło, a jej szczyt do upojenia powtarza motyw bram niebieskich. Trzy bramy dla Trójcy Świętej ozdabiają także wschodnią fasadę kościoła w Trutnowach.
Kościoły w Starej Kościelnicy i Trutnowach, fot. Dariusz Piasek
Poniżej fasada wschodnia kościoła w Myszewie. Przywiązanie do trzech okien ciągle widoczne.
Kościół w Myszewie, fot. Dariusz Piasek
Wschodnia ściana kościoła w Cyganku prezentuje nieco inne rozwiązanie. Czy dwa okna w centrum to boska i ludzka natura Chrystusa?
Kościół w Cyganku, fot. Dariusz Piasek
W Mątowach Wielkich dogmaty o Trójcy Świętej i hipostacji (podwójnej, boskiej i ludzkiej naturze) Chrystusa wydają się jeszcze lepiej widoczne.
Kościół w Mątowach Wielkich, fot. Dariusz Piasek
To, że okno wschodnie jest bramą dla Chrystusa, podkreślono w fasadzie kościoła w Miłoradzu, umieszczając pod oknem wnękę ze sceną Ukrzyżowania.
Kościół w Miłoradzu, pod oknem wnęka ze sceną Ukrzyżowania, fot. Dariusz Piasek
Najpiękniejszą konstrukcją gotyckiego szczytu na Żuławach mógł się chyba poszczycić kościół w Ostaszewie, niestety spalony w 1945 r. Te poziome fryzy ozdobione ornamentem kratownicowym to zapewne nawiązanie do 12 fundamentów niebiańskiej Jerozolimy, a blendy-bramy wiadomo… W blendach zachowały się resztki gotyckich maswerków wyrysowanych w tynku.
Kościół w Ostaszewie – kiedyś i wygląd obecny, widać resztki maswerków, fot. Dariusz Piasek
Artykuł jest na trzech podstronach. Przejście na kolejną podstronę niżej.
Dziękuję za bardzo ciekawy artykuł.