Westerplatte odsłona 1: Wartownia nr 5

Wartownia nr 5 – krótka historia

Lato 1933 r.

Sztab Główny Wojska Polskiego podjął decyzję o budowie na Westerplatte czterech budynków wartowniczych oraz Nowych Koszar. Na inwestycję zgodził się Komisarz Ligi Narodów i gdański Senat.

Niemiecka inspekcja fortyfikacji na Westerplatte, widok na kabinę bojową i strzelnicę dla ckm umiejscowionej w południowo-wschodnim narożniku Wartowni nr 5. Pionowe linie to naniesione fragmenty umocnień polowych, tzw. kozłów hiszpańskich – elementów systemu fortyfikacyjnego Wojskowej Składnicy Tranzytowej; zdjęcie z publikacji  MIIWŚ

Lej po niemieckiej bombie lotniczej SC-250. Zdjęcie wykonano od strony południowej. Widoczne uszkodzenia budynku kasyna Podoficerskiego. Widoczni polscy jeńcy cywilni, którzy pod nadzorem Niemców w ciężkich warunkach porządkowali teren półwyspu Westerplatte po kapitulacji. Zdjęcie z tablic informacyjnych MIIWŚ.

Jesień 1933 r.

Rozpoczęły się prace budowlane, w wyniku których powstały Wartownie nr 1, 2, 4 i 5 oraz Wartownia nr 3 usytuowana w piwnicy Willi Podoficerskiej. Prace zakończono wiosną 1934 r. Wartownie nr 1 i 5 znajdowały się na pierwszej linii spodziewanego ataku niemieckiego.

Marynarze z okrętu szkolnego „Schleswig-Holstein” ustawieni do zdjęcia pamiątkowego przy leju bomy SC-250 przy południowo-zachodnim narożniku Kasyna Podoficerskiego. Zdjęcie wykonano po kapitulacji Składnicy; zdjęcie z tablicy informacyjnej MIIWŚ.

Załogi samolotów z Traegergruppe 186 na lotnisku w Słupsku Redzikowie przy bombie SC-250., dedykowanej polskim obrońcom Helu. Taka sama bomba przyczyniła się do zniszczenia Wartowni nr 5, gdzie zginęło co najmniej sześciu polskich obrońców. Słupsk, 1 września 1939 r. Poniżej odłamek bomby lotniczej. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

1934-1939 r.

W zamaskowanej piwnicy każdej wartowni umieszczono na stałych, tzw. fortecznych podstawach, od dwóch do trzech ciężkich karabinów maszynowych. Istnienie urządzeń obronnych utrzymywano w tajemnicy przed załogami wojskowymi. Wnętrze wartowni wyglądało jak typowe pomieszczenie dla strażników: były tam więc prycze, stojaki pod karabiny, ławy, taborety i stoły. O kabinach bojowych znajdujących się pod podłogami poszczególnych wartowni wiedzieli jedynie podoficerowie zawodowi i oficerowie (relacja kpt. Franciszka Dąbrowskiego). Zapoznanie całej załogi WST z zamaskowanymi urządzeniami obronnymi nastąpiło dopiero pod koniec marca 1939 r., po zajęciu przez wojska niemieckie Okręgu Kłajpedy i ogłoszeniu stałego pogotowia bojowego w składnicy.

Gruz betonowy oraz fragment pręta zbrojeniowego z ruin Wartowni nr 5. Poniżej fragment niemieckiego zapalnika uderzeniowego do pocisków odłamkowych amunicji okrętowej, wykorzystywanej przez armaty, 150 oraz 280 mm szkolnego okrętu liniowego „Schleswig-Holstein”. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

2 września 1939 r.

W wyniku niemieckiego nalotu, wykonanego przez 58 bombowców nurkujących Junkers Ju-87B Stukai 3 bombowce Heinkel He-111E na Westerplatte zrzucono 258 bomb kruszących i zapalających (500, 250 i 50 kg) o łącznej wadze 26,5 t. Wartownia nr 5 uległa zniszczeniu. Większość załogi zginęła. W Wartowni nr 5 śmierć ponieśli: dowódca plut. Adolf Petzelt, kpr. Bronisław Perucki, st. strz. Władysław Okraszewski, strz. Antoni Piróg, st. strz. Ignacy Zatorski oraz strz. Józef Kita.

Łyżka sygnowana „BM” (oznaczenie przedmiotu wykonanego z tzw. białego metalu) zniszczona odłamkiem bomby lotniczej. Z relacji Obrońców wynika, że przed bombardowaniem lotniczym 2 IX do Wartowni nr 5 udało się kilku żołnierzy z Placówki „Fort”.  Prezentowana łyżka jest prawdopodobnie materialnym śladem tego tragicznego epizodu… Zdjęcie z tablic informacyjnych MIIWŚ.

Obrazy walki – relacja sierż. Władysława Deika, dowódcy Placówki „Tor”

„Wartownia nr 5 trafiona bombą stanęła w płomieniach i runęła. Ciężki, betonowy dach przywalił swoją masą znajdujących się wewnątrz żołnierzy, eksplodowały zapasy amunicji. Był to grób całego oddziału raz z jego dowódcą Adolfem Petzeltem, którzy wiernie trwali na posterunku. Po 30-minutowym bombardowaniu biegniemy ratować tych, których jeszcze można z rozbitej „5-tki”. Słychać jęki przywalonych. Tych, którzy się utrzymują na nogach, odsyłamy do punktu sanitarnego do koszar. Chwytamy we trzech jakiegoś kaprala ze zgniecioną klatką piersiową, który wije się w konwulsjach szoku nerwowego. Z trudem udało się zaciągnąć go do koszar.

Fragmenty polskiej amunicji karabinowej 7,92 x 57 mm Mauser noszące ślady eksplozji z Wartowni nr 5 w wyniku bezpośredniego trafienia bombą lotniczą. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

Usiłujemy dostać się do środka zawalonej wartowni, gdzie konają ludzie. Cofa nas wydobywający  się spod tej kupy gruzów dym, gaz, duszący żar ognia (…) Zawiązujemy usta chusteczkami i po raz drugi próbujemy się dostać do środka piwnicy. Idziemy w kierunku dobywających się jęków. Jesteśmy na miejscu. Jaki przerażający widok! Po całej wartowni leżą rozszarpane, spieczone kawałki ciała ludzkiego. Jęk, który nas tu zaprowadził – urwał się. Temu żołnierzowi już pomoc niepotrzebna. Leży on pod sufitem na jeszcze stojącej, pochylonej ścianie, przygnieciony zwalonym stropem. Detonacja wyrzuciła go z niesamowitą siłą i przywalony kilkunastotonowym ciężarem, skonał. Westerplatte stoi w ogniu. Czarne kłęby dymu unoszą się nad lasem. Panuje złowieszcza cisza”.

Niemieccy marynarze z okrętu „Schleswig-Holstein” oraz SS-mani wizytujący Westerplatte. Widok na zniszczony południowo-zachodni narożnik Wartowni nr 5, wrzesień 1939 r. Zdjęcie z publikacji MIIWŚ.

opracowała: Anna Pisarska-Umańska

Powyższy artykuł powstał na podstawie publikacji Muzeum Westerplatte i Wojny 1939 „Westerplatte w 7 odsłonach. Prezentacja zabytków pierwszego etapu badań archeologicznych na Westerplatte”, Gdańsk 2017. Artykuł zawiera niewielką część z zamieszczonych w publikacji treści i ma za zadanie przybliżyć w wybranych aspektach  historię miejsca i siedmiu tragicznych dni Września.