Powyższe określenie odnosi się do dziewiętnastowiecznego poety, a zarazem patrona jednej z ulic Górnego Wrzeszcza. Znalazłam je w książce Stanisława Makowskiego pt. „Romantyzm”, w rozdziale poświęconym temu poecie.
Władysław Syrokomla to pseudonim literacki Ludwika Kondratowicza (według Wikipedii: Ludwika Władysława Franciszka Kondratowicza, herbu Syrokomla), syna Aleksandra Kajetana, ubogiego dzierżawcy z ziem litewsko-białoruskich dawnej Rzeczypospolitej, który urodził się w 29 IX 1823 r. w Smolhowie (ob. Białoruś, obw. miński). Był on jednym z twórców epoki romantyzmu, jednak pozostającym w cieniu takich wybitnych poetów jak Adam Mickiewicz albo Juliusz Słowacki, dlatego dla wielu może pozostawać nieznanym.
Przy pisaniu poniższego tekstu pomocne okazały się dwie publikacje pod tym samym tytułem „Romantyzm”, Aliny Witkowskiej oraz druga, autorstwa Stanisława Makowskiego, a także Wikipedia. Cytaty zamieszczone poniżej pochodzą z książki Aliny Witkowskiej.
Władysław Syrokomla żył i tworzył na terenach należących do obecnej Litwy i Białorusi. Chociaż samouk (z powodu trudnej sytuacji finansowej ukończył tylko pięć klas szkoły powiatowej), stał się z czasem niezwykle popularnym i cenionym poetą. Utrzymywał się z dzierżaw majątków ziemskich oraz pracy twórczej. Dzięki znajomości kilku języków zajmował się również tłumaczeniami. Przekładał na język polski utwory łacińskie, np. Sebastiana Fabiana Klonowicza, Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Klemensa Janickiego. Tłumaczył też na język polski teksty niemieckie (np. Goethego) oraz rosyjskie (np. Lermontowa).
Obracał się w kręgach literackich i teatralnych. Współpracował z lokalnymi (i nie tylko) czasopismami, np. z „Teką Wileńską”, „Gazetą Warszawską”. Debiutował w 1844 r. w czasopiśmie kulturalnym „Athenaeum” (wydawanym w latach 1841-51 przez znanego pisarza Józefa Ignacego Kraszewskiego) gawędą „Pocztylion”. Pod koniec życia prowadził dział literacki „Kuriera Wleńskiego”.
W 1844 r. w Nieświeżu (ob. Białoruś, obw. miński) zawarł związek małżeński z Pauliną Mitraszewską, z którą doczekał się czworga dzieci.
W latach 1844-53 dzierżawił wioskę Załucze nad górnym Niemnem. Ostatnie lata życia spędził w dzierżawionym majątku Borejkowszczyzna niedaleko Wilna (dziś w tym dworku mieści się jego muzeum) oraz w Wilnie. Był represjonowany przez władze carskie za działalność niepodległościową, np. w 1861 r. został aresztowany za udział w manifestacjach patriotycznych. Był członkiem honorowym Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
W latach 1857-58 utrzymywał romans z Heleną Kirkorową, polską aktorką teatrów wileńskich i krakowskich, zaangażowaną w działalność konspiracyjną w czasie powstania styczniowego.
Zmarł w 15 IX 1862 r. w Wilnie. Został pochowany na cmentarzu na Rossie. W kościele św. Jana w Wilnie znajduje się epitafium z popiersiem poety, zaś na fasadzie domu, w którym mieszkał – tablica pamiątkowa. Syrokomla jest patronem gimnazjum w Wilnie.
Twórca ten zasłynął przede wszystkim jako autor wierszowanych gawęd oraz przyśpiewek ludowych. Jak podaje Alina Witkowska, gawęda jako odmiana epiki pojawiła się w polskiej literaturze dopiero w XIX w., w okresie międzypowstaniowym. Cała epicka twórczość Władysława Syrokomli (jak również innego dziewiętnastowiecznego poety, Wincentego Pola) posiada „specyficzne cechy gawędowe”, widoczne w „narracji stylizowanej na gawędową prostotę, zwykłość, w języku pełnym kolokwializmów, w upodobaniu do rodzajowych scenek i swobodnej, nieco amorficznej budowie utworów”.
Większość „obfitej twórczości epickiej” Syrokomli, którą uprawiał w latach 1849-60 wypełniała właśnie gawęda. W utworach tych podejmował różnorodną tematykę. Pisał gawędy gminne, ludowe, regionalne (z podtytułem „z tradycji poleskiej” lub z „pól nadniemeńskich”), żebrackie, żołnierskie (np. „Kapral Terefera i kapitan Szerpentyna”, 1855 r.), historyczne, oparte na przekazach kronikarskich lub legendach (np. „Kanonik przemyski” 1851-52, „Nocleg hetmański” 1857, „Starosta kopanicki” 1857 r.). Te ostatnie traktował jako swoisty dialog z przeszłością, co wyraził następująco w swym utworze pt. „Janko Cmentarnik”: „I pogwarzę słodko, mile z ludźmi dawnych lat” – mając na myśli głównie ludzi ubogich, z niższych warstw społecznych, chłopów, zubożałą szlachtę, najczęściej zaściankową (np. „Zaścianek podkowa”). Jednocześnie w sposób ironiczny opisywał rzeczywistość, mentalność i zwyczaje swoich bohaterów. Akcja tych utworów często osnuta była wokół drobnych, zapomnianych, lokalnych zdarzeń, co wyraził następująco w utworze zatytułowanym „Marcin Studzieński”: „Ze starych kronik powtarzam chryję: Wierzcie, nie wierzcie, jak łaska wasza”.
Tworzył także gawędy szlacheckie, „ze szlacheckim narratorem i tematem zaczerpniętym z życia tej klasy, przeważnie z okresu jej politycznego znaczenia”, czego przykładem jest najbardziej znana jego gawęda pt. „Urodzony Jan Dęboróg” z 1852 r., w której autor wykorzystał popularny w ówczesnej literaturze spór rodów szlacheckich o przysłowiową miedzę. Dochodzi do tego jeszcze cykl gawęd „zabawowo nauczających” opartych na znanych przysłowiach, np. „O Zabłockim i mydle”, „O Filipie z konopi”. Zresztą dla utworów Władysława Syrokomli charakterystyczna była „obecność wskazań moralnych wplecionych w narrację gawędową, a czasem wręcz podporządkowywanie relacji o wydarzeniach sensowi dydaktycznemu”.
Syrokomla tworzył też poematy (bliskie jego gawędom), w większości poświęcone tematyce historycznej – począwszy od średniowiecza aż do XVIII w.
Władysław Syrokomla opublikował następujące dzieła: „Gawędy i rymy ulotne” (1853-61), „Urodzony Jan Dęboróg” (1854 r.), „Dzieje literatury w Polsce od pierwiastkowych czasów do XVII w.” (dwa tomy, 1851-52), „Przekłady poetów polsko-łacińskich epoki Zygmuntowskiej” (sześć tomów, 1850-52), „Wędrówki po moich niegdyś okolicach: wspomnienia, studja historyczne i … (1853 r.) . Był ponadto jednym z autorów haseł dwudziestoośmiotomowej Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda z lat 1859-68.
