Jednym z patronów gdańskich ulic jest słynny przedwojenny polski sportowiec, Bronisław Czech. Zapisał się on złotymi zgłoskami w historii naszego narciarstwa. Uprawiał też inne dyscypliny sportowe, zwłaszcza lekkoatletykę i tenis stołowy. Był także taternikiem, ratownikiem górskim, pilotem oraz instruktorem szybowcowym. Grał na instrumentach muzycznych, malował obrazy. Śmiało można powiedzieć, iż był człowiekiem wielu talentów.
Bronisław Czech urodził się w Zakopanem 25 VII 1908 r. w rodzinie Józefa (palacza i mechanika kotłowego, jednocześnie skrzypka i znanego cyklisty) i Stanisławy z d. Namysłowskiej (kobiety obdarzonej talentem plastycznym, hafciarki). Miał brata Władysława i dwie siostry: Janinę i Stanisławę. Wszyscy byli wysportowani, uprawiali narciarstwo i taternictwo. Po matce odziedziczyli zdolności plastyczne.
Bronisław był pilnym uczniem, osiągał dobre wyniki w nauce. Uczęszczał najpierw do Ludowej Szkoły Męskiej przy ul. Nowotarskiej w Zakopanem. Następnie kształcił się w prywatnym gimnazjum, którego siedziba mieściła się w jego rodzinnym mieście w willi „Liliana” przy ul. Sienkiewicza; naukę przerwał z uwagi na zbyt wysokie czesne. Edukację kontynuował w Szkole Przemysłu Drzewnego, w której uczył się najpierw ślusarstwa, potem ciesielstwa.
W latach 30 – tych XX w. jako wolny słuchacz uczestniczył w zajęciach w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w Warszawie. Tam zdał egzamin dojrzałości oraz otrzymał dyplom nauczyciela wychowania fizycznego i tytuł instruktora narciarstwa. Równolegle rozwijał zdolności plastyczne. Jako kilkunastoletni chłopak rozpoczął naukę malarstwa pod kierunkiem malarza – pejzażysty, Zefiryna Ćwiklińskiego. Malował na papierze i na szkle; jego ulubionym motywem były kwiaty. Jako jeden z nielicznych sportowców uprawiał narciarstwo wysokogórskie w Tatrach Wysokich i Zachodnich. Stał się prekursorem popularnego dziś w Alpach i Tatrach narciarstwa ekstremalnego: „ski – extreme”.
Jak wspomniałam na początku, Bronisław Czech był również ratownikiem górskim – uczestniczył zarówno w akcjach organizowanych przez TOPR, jak i na własną rękę angażował się w poszukiwania osób zaginionych w górach, taterników zakleszczonych w szczelinach skalnych itp. Nie sposób wymienić wszystkie wydarzenia sportowe, w których Bronisław Czech wziął udział i nie sposób opowiedzieć o wszystkich odniesionych przez niego sukcesach – począwszy od pierwszego startu w styczniu 1925 r. do wybuchu II wojny światowej. Dlatego przypomnę tylko niektóre z nich.
Po raz pierwszy Bronisław Czech uczestniczył w zawodach narciarskich na Lipkach w Zakopanem, w biegu na 5 km, w styczniu 1925 r. Ich organizatorem była sekcja narciarska z Zakopanego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Czech zajął w nim pierwsze miejsce w kategorii juniorów. Miesiąc później w Krynicy został mistrzem Polski juniorów w skokach. W kolejnym roku przeszedł do kategorii seniorskiej. „W grudniu po raz pierwszy wystąpił w zawodach najwyższej grupy wiekowej i zakończył je zwycięstwem” (Wikipedia).
W 1927 r. zwyciężył w trzech konkursach skoków w Zakopanem. Od tego roku zaczął również startować w zawodach narciarskich poza granicami naszego kraju. Już w 1927 r. został mistrzem Austrii w kombinacji norweskiej; dodatkowo pobił rekord skoczni w Raksie. W tym samym sezonie wziął udział w mistrzostwach świata w Narciarstwie Klasycznym (czyli w skokach i biegach) w Cortina d’ Ampezzo we Włoszech. Niebawem zdobył tytuły mistrza Polski w kombinacji i w sztafecie 5 × 10 km, wygrał też mistrzostwo kraju w skokach III klasy. W Plebiscycie Przeglądu Sportowego na 10 Najlepszych Sportowców Polski zajął wówczas szóste miejsce.
Kolejne lata przyniosły narciarzowi dalsze sukcesy. W 1928 r. po raz pierwszy wziął udział w igrzyskach olimpijskich, które wtedy zostały zorganizowane w szwajcarskim St. Moritz. W tym samym roku w Mistrzostwach Polski w skokach narciarskich zdobył złoty medal. Został rekordzistą Wielkiej Krokwi. W grudniu tegoż roku zajął drugie miejsce w konkursie skoków otwierającym sezon zimowy w Zakopanem, a następnie zwyciężył w zawodach na skoczni w Kowańcu (dziś w granicach administracyjnych Nowego Targu).
W plebiscycie Przeglądu Sportowego uplasował się wówczas na drugiej pozycji (pierwsze miejsce zajęła pierwsza polska mistrzyni olimpijska, Halina Konopacka). W styczniu kolejnego roku w Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Klasycznym, zorganizowanych przez Międzynarodową Organizację Narciarską (FIS) w Zakopanem – Bronisław Czech zwyciężył w biegu zjazdowym z Kasprowego Wierchu. Pokonał wówczas Brytyjczyka, Williama Brackena. Było to „duże wydarzenie, bo najlepsi w zjeździe nie byli jeszcze wtedy Austriacy czy Szwajcarzy, dominowali właśnie Brytyjczycy” (Wojciech Szatkowski, www.redbull.com). Dlatego nikt nie spodziewał się, że Polak pokona Brytyjczyka. W czasie przerwy w zawodach do zwycięzcy podszedł Prezydent RP, Ignacy Mościcki – sam zresztą zapalony narciarz – który zmagania zawodników obserwował z trybuny sportowej.
Wojciech Szatkowski wyjaśnia, iż „alpejski zjazd, czyli konkurencja znana dziś wszystkim fanom narciarstwa, była na zboczach Kasprowego testowana przez Międzynarodową Federację Narciarską (FIS) właśnie w 1929 r. FIS dopiero rozważał, czy w ogóle wprowadzić szybkościową konkurencję, a pokazowe zawody w Zakopanem na stronę hali Gąsienicowej miały pomóc w podjęciu decyzji”. Bronisław Czech wziął wtedy udział także w innych konkurencjach narciarskich: w zawodach kombinacji zdobył czwarte miejsce, a w konkursie skoków – miejsce dziesiąte. W końcowej klasyfikacji zajął miejsce czwarte.
Został złotym medalistą w Mistrzostwach Polski w skokach; tytuły mistrza kraju zdobył również w kilku innych konkurencjach narciarskich. W międzynarodowym konkursie skoków w Krynicy zajął trzecie miejsce (pierwsze miejsce, a tym samym złoty medal zdobył wtedy Norweg, Sigmund Ruud). W tym samym roku, w fińskim Lahti, w biegu na 15 km Bronisław Czech zajął miejsce dziewiąte, w kombinacji norweskiej – siódme, a w skokach – piąte. W 1929 r. w plebiscycie Przeglądu Sportowego zajął ponownie miejsce drugie, zaś rok później – dopiero ósme.
W tym roku wziął udział w Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Klasycznym w Oslo, gdzie startował we wszystkich konkurencjach: w kombinacji norweskiej, biegu na 17 km, biegu na 50 km i skokach. W międzynarodowym konkursie na Wielkiej Krokwi w Zakopanem zajął miejsce drugie; wygrał mistrzostwa Polski w sztafecie. Otrzymał wtedy Srebrny Krzyż Zasługi za „zasługi położone w charakterze zawodnika narciarza przez zajmowanie czołowych miejsc w zawodach międzynarodowych i propagandę przez to Polski zagranicą” (Wikipedia).
W 1931 r. Bronisław Czech oraz Stanisław Marusarz – drugi wybitny sportowiec, czterokrotny olimpijczyk – wzięli udział w konkursie skoków narciarskich w Ponte di Legno w Lombardii. Czech zajął w nim miejsce drugie, a Marusarz – czwarte. Tam, już po zakończeniu zawodów, obaj podjęli się próby pobicia rekordu tamtejszej skoczni, co jednocześnie oznaczało próbę pobicia rekordu świata. Sukces ten osiągnął Bronisław Czech, uzyskując 79, 5 m. Skok ten jednak przypłacił upadkiem, w czasie którego doznał utraty przytomności oraz pęknięcia torebki stawu skokowego. W nagrodę otrzymał od organizatorów puchar z napisem „Recordo mondiale” (czyli „rekord świata”).
Wspominał to wydarzenie następująco „skoczyłem z upadkiem, jednak sędziowie uznali ten skok za ustany ze względu na to, że upadłem dopiero po przejechaniu pewnej ilości metrów. No i zostałem mistrzem (czyt. rekordzistą) świata – ale na bardzo krótko, bo wnet mię pobili Norwedzy” (Wikipedia). Rzeczywiście 24 – ego lutego 1931 r. norweski skoczek Sigmund Ruud osiągnął odległość 81, 5 m.
„Lokalni działacze bardzo chcieli nadać wyczynowi Czecha miano rekordu świata, jednak z powodu upadku skok ten nie jest dziś powszechnie uznawany za rekord” (Wikipedia). W tym samym roku Bronisław Czech zdobył złoty medal w 12. Mistrzostwach Polski w Skokach Narciarskich na skoczni Łabajów w Wiśle. Pokonał wtedy Stanisława Marusarza o dwa punkty, a w klasyfikacji międzynarodowej zajął trzecie miejsce. Wkrótce zwyciężył również w mistrzostwach Polski w sztafecie. Został wicemistrzem w Memoriale śp. por. Zbigniewa Wóycickiego w skokach, jednakowoż w plebiscycie Przeglądu Sportowego uplasował się dopiero na dziewiątej pozycji.
W 1932 r. Czech wraz z czterema innymi polskimi narciarzami (w tym z braćmi, Andrzejem i Stanisławem Marusarzami) został wytypowany przez Polski Związek Narciarski do udziału w III Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Lake Placid w Stanach Zjednoczonych. W konkurencji biegowej zajął wtedy 18 – te miejsce, w biegu do kombinacji – miejsce siódme. W skokach był „dwunasty (skoki na 56 m i 60 m z notą 200,7 pkt.), a w klasyfikacji dwuboju siódmy z notą 392,0 pkt” (Wikipedia).
Po zakończeniu igrzysk, Bronisław Czech wziął jeszcze udział w ogólnoamerykańskich zawodach narciarskich w Pittsfield; w konkursie skoków zajął pierwsze miejsce. Po powrocie do kraju został ponownie mistrzem Polski w sztafecie. W tymże roku PZN przyznał mu tytuł „honorowego nauczyciela narciarstwa w stopniu trenera”. W plebiscycie Przeglądu Sportowego uplasował się na miejscu piątym.
Wystąpił też w filmie fabularnym, w reżyserii Adama Krzeptowskiego pt. „Biały ślad”. Był to pierwszy polski film zaprezentowany na festiwalu w Wenecji. Na początku 1933 r. Bronisław Czech wziął udział w otwierających sezon zimowy – zawodach o puchar przechodni kapitana sportowego PZN Stanisława Fächera; uzyskał w nich najlepszy czas indywidualny, sztafeta jego klubu zdobyła pierwsze miejsce.
W Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Klasycznym, które odbyły się w lutym tegoż roku w Innsbrucku nie dopisało mu szczęście; zarówno w biegu, jak i skokach zajął dość odległe miejsce. Po powrocie do kraju zdobył mistrzostwo Polski w biegu i sztafecie.
W następnym roku zwyciężył w 15. Mistrzostwach Polski w Skokach Narciarskich na Wielkiej Krokwi w Zakopanem. W czasie Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym, rozegranych tym razem w Sollefteå w Szwecji, nie odniósł sukcesu: w kombinacji klasycznej był trzynasty, w skokach dopiero trzydziesty siódmy; słabo wypadł również rok później – w Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Klasycznym, zorganizowanych w Czechosłowacji, w miejscowości Tatry Wysokie.
W latach 30 – tych Bronisław Czech zajął się również szkoleniem młodych narciarzy. Założył własną szkołę narciarską na Kasprowym Wierchu. W 1934 r. wraz z Arturem Kasprzykiem napisał poradnik zatytułowany „Narciarska zaprawa biegowa i skokowa. Wskazówki dla trenerów, komendantów patroli, instruktorów i uczniów”. Ponadto otworzył sklep sportowy przy Krupówkach w Zakopanem, który prowadził wraz z Stefanem Radkiewiczem.
Przed Zimowymi Igrzyskami Olimpijskimi w Garmisch – Partenkirchen w Bawarii trenował polskich zawodników przygotowujących się do tych igrzysk. W czasie ceremonii ich otwarcia, 6 II 1936 r. niósł biało – czerwoną flagę. W igrzyskach tych wziął udział także jako zawodnik, nie odniósł jednak większych sukcesów. W tym samym miesiącu wystartował również w Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Alpejskim w Innsbrucku.
W ostatnich latach poprzedzających wybuch II wojny światowej Bronisław Czech reprezentował nasz kraj w następujących imprezach sportowych: Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Klasycznym w Chamonix we Francji (w 1937 r.), w Mistrzostwach Świata w Narciarstwie Alpejskim w Engelbergu w Szwajcarii (w 1938 r.) i w Mistrzostwach Świata w Zakopanem (w 1939 r.).
Jak wyjaśnia Wojciech Szatkowski „w latach 30. Zakopane było jednym z pięciu najlepszych kurortów narciarskich Europy obok Davos i St. Moritz w Szwajcarii, Garmisch – Partenkirchen w Niemczech i może Oslo w Norwegii. Miasto miało bardzo dobrą infrastrukturę: poza kolejką na Kasprowy, była też otwarta w 1938 r. kolejka linowo – terenowa na Gubałówkę i kolej saniowa na Kasprowy. 70 – metrowa skocznia narciarska na Krokwi w Zakopanem była jedną z najnowocześniejszych na świecie, a pod nią znajdowały się też bardzo dobre trasy biegowe i stadion narciarski im. Karola Stryjeńskiego. (…) Wszędzie pełno było skoczni terenowych i oślich łączek do nauki. Popularne było też wychodzenie turystyczne na fokach, tak jak dziś. Narciarstwo było pielęgnowane i hołubione, a w jego promocję włączyli się wielcy Polacy. (…) Dlatego fakt, że Polska i Zakopane dostały organizację mistrzostw świata, nikogo bardzo nie dziwił, choć oczywiście PZN musiał o ich przyznanie oficjalnie powalczyć”.
W czasie Mistrzostw Świata rozegranych w Zakopanem, w biegu zjazdowym Bronisław Czech zajął dopiero dwudzieste miejsce. Wyprzedzili go przede wszystkim zawodnicy z Niemiec. W slalomie rozgrywanym na Kalatówkach był siedemnasty. Warto dodać, iż w połowie lat 20 – tych Bronisław Czech zainteresował się również taternictwem. W latach 1928 – 29 był czołowym polskim taternikiem, choć w literaturze wspinaczkowej z reguły umniejszano jego zasługi w tej dziedzinie.
W czasie wypraw towarzyszyło mu niejednokrotnie jego rodzeństwo, a także znajomi np. Antoni Kenar (rzeźbiarz, pedagog), Stanisław Motyka (narciarz, przewodnik górski), czy Tadeusz Pawłowski (chemik, alpinista, ratownik górski).
W 1929 r. grupie polskich taterników, wśród których był m. in. Bronisław Czech, udało się – zgodnie zresztą z jego koncepcją – pokonać północną ścianę Żabiego Konia co „zapoczątkowało nowy trend w taternictwie, polegający na próbach zdobycia nawet najbardziej niedostępnych dróg. (…) Pozostałe nowe drogi wytyczone zostały na podstawie koncepcji samego Czecha, choć bardzo często towarzyszyli mu w ich przechodzeniu najlepsi polscy wspinacze” (Wikipedia). W kolejnych latach Bronisław Czech coraz mniej czasu poświęcał taternictwu. Niewątpliwie przyczynił się do tego śmiertelny wypadek, do którego doszło w Tatrach na początku października 1929 r., którego Czech był świadkiem. Zginęły wówczas dwie taterniczki, siostry Skotnicówny, które nieraz towarzyszyły mu we wspinaczce wysokogórskiej.
W latach 30 – tych jeszcze jedną jego pasją stało się szybownictwo, z którym zetknął się dzięki znajomości z Kazimierzem Schiele – z zawodu inżynierem mechanikiem, z zamiłowania narciarzem i taternikiem. W 1932 r. Czech wziął udział w kursie szybowcowym w Winnej Górze (dziś w granicach administracyjnych Nowego Sącza) zorganizowanym przez Sekcję Kolejową Aeroklubu Krakowskiego. Ukończył go uzyskując kategorię „A” i „B” pilota szybowcowego. W następnym roku zaangażował się w działalność utworzonego wówczas Aeroklubu Zakopiańskiego.
Kategorię „C” uzyskał uczestnicząc w kursie szybowcowym zorganizowanym w 1936 r. przez Centralny Instytut Wychowania Fizycznego w Ustjanowej na Podkarpaciu. Otrzymał wówczas także odznakę pilota szybowcowego. Rok później uczestniczył tam w kursie unifikacyjnym, a następnie – w Kursie Przysposobienia Wojskowego, uzyskując stopień instruktora szybowcowego w zakresie II stopnia (starty z liny gumowej). W tym samym roku odbył loty próbne na szybowcach, które Aeroklub Krakowski podarował harcerskiemu Kołu Szybowcowemu w Zakopanem.
Latem 1939 r. Bronisław Czech uczestniczył jeszcze w dwóch kursach szybowcowych: w Ustjanowej i na Lubelszczyźnie w miejscowości Polichna.
W czasie II wojny światowej Bronisław Czech włączył się w działalność konspiracyjną. W połowie maja 1940 r. został aresztowany przez gestapo; miesiąc później wraz z pierwszym transportem więźniów dotarł do KL Auschwitz. Przystąpił tam do podziemnej organizacji utworzonej przez rotmistrza Witolda Pileckiego pod nazwą Związek Organizacji Wojskowej (ZOW). Jednym z jej członków był znany rzeźbiarz Xawery Dunikowski, wtedy też więzień obozu. W Auschwitz Bronisław Czech pracował najpierw w stolarni, następnie w wytwórni drewnianych łyżek, potem w obozowym muzeum Nie przyjął propozycji pracy w charakterze trenera młodych niemieckich narciarzy. Zmarł z wycieńczenia w obozowym szpitalu 5 VI 1944 r. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Walecznych oraz Krzyżem Oświęcimskim.
Jego symboliczny grób znajduje się na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. W tym mieście, począwszy od 1946 r. rozgrywany jest coroczny Memoriał Bronisława Czecha i Heleny Marusarzówny.
Po wojnie Bronisław Czech został patronem ulic w wielu polskich miastach, szkół rożnego szczebla, w tym Szkoły Podstawowej nr 2 w Zakopanem i Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie; jednej z krakowskich drużyn harcerskich, szlaku turystycznego w Karkonoszach. Był także patronem statku zbudowanego w Stoczni Szczecińskiej oraz nieistniejącego dziś schroniska na Starej Polanie w Karkonoszach. W 2008 r. jego imieniem nazwano w Zakopanem Kompleks Średniej Krokwi (pięciu skoczni narciarskich znajdujących się na północnym stoku góry Krokiew), odsłonięto tamże tablicę pamiątkową oraz zorganizowano Mały Memoriał Bronisława Czecha, w którym wzięli udział skoczkowie z różnych krajów.
W 2013 r. sportowiec ten został Honorowym Członkiem PZN. Trzy lata później we Władysławowie odsłonięto jego gwiazdę w Alei Gwiazd Sportu.
W 1983 r. w jego rodzinnym domu w Zakopanem otwarto Izbę Pamięci Bronisława Czecha (zamkniętą w latach 90 – tych). Przed kilku laty ukazała się książka Dariusza Jaronia pt. „Skoczkowie. Przerwany lot” poświęcona Bronisławowi Czechowi.
Wspomnienie o Bronisławie Czechu napisałam na podstawie:
- www.redbull.com, Wywiad Jakuba Ciastonia z Wojciechem Szatkowskim, historykiem narciarstwa z Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem
- Wikipedii
