Kolejną wsią kaszubską o bardzo starym rodowodzie, dzieje której warto przybliżyć, jest Przywidz. Jest to wieś sołecka, jednocześnie siedziba gminy; także miejscowość o charakterze turystycznym z racji swego malowniczego położenia na pagórkowatym zalesionym terenie, nad dwoma jeziorami: Przywidzkim Dużym i Przywidzkim Małym.
Pisząc poniższy artykuł, korzystałam z następujących źródeł: Wikipedii, „Encyklopedii Gdańskiej”, stron: diecezja.gda.pl/parafie, przywidz.pl oraz szwajcaria-kaszubska.pl.
Początki osadnictwa na omawianym terenie sięgają młodszej epoki kamienia, czyli 2 tys. lat p.n.e. Badania archeologiczne wykazały istnienie osad prasłowiańskich w okolicy Przywidza, Klonowa i Trzepowa.
Pierwsza pisana wzmianka o Przywidzu znajduje się w dokumencie z 1294 r., w którym książę gdański z dynastii Sobiesławiców, Mściwój II, przekazał wieś cystersom z Eldeny (ob. Eldena jest dzielnicą Greifswaldu w Niemczech), co potwierdził w 1328 r. król Polski, Władysław Łokietek. Wiązało się to z fundacją klasztoru cystersów w Trzepowie; wraz z Trzepowem cystersi otrzymali również Klonowo i Przywidz. W XIV w. tereny te znalazły się pod panowaniem krzyżackim. Dopiero na mocy II pokoju w Toruniu w 1466 r. zostały włączone ponownie do państwa polskiego.
Początkowo właścicielami Przywidza byli biskupi włocławscy, a następnie szlachecki ród Przywidzkich (Przywickich), którego przedstawiciele posługiwali się przydomkami: Kętych i Kuntor (Kontor).
W dalszej kolejności dobra te stały się własnością gdańskiej patrycjuszowskiej rodziny Linde. Jednym z jej przedstawicieli był Johann Ernst von der Linde (25 X 1651 – 24 XII 1721), gdański adwokat i radca prawny, pełniący także funkcję sekretarza gdańskiej Rady Miejskiej, syndyka miejskiego, następnie burmistrza i burgrabiego królewskiego. Rodzina Linde była wyznania protestanckiego. Zapewne przejęcie tych ziem przez protestantów spowodowało wzrost liczby zwolenników tego wyznania na tym terenie.
Na Pomorzu, począwszy od momentu, kiedy dotarły tu w I poł. XVI w. nowinki religijne z Niemiec, nieustannie dochodziło do walk o wpływy pomiędzy zwolennikami nowego wyznania a katolikami. Pomorskie kościoły wielokrotnie zmieniały gospodarzy. Protestanci przejmowali świątynie katolickie albo obok wznosili zbory. Podobnie było w Przywidzu i jego okolicach. Według Wikipedii oraz przywidz.pl kościół katolicki istniał w Przywidzu już w XVI w. Strona internetowa Archidiecezji Gdańskiej podaje z kolei, iż parafia katolicka erygowana była w tej miejscowości w XIV w.
W XVI w. kościół katolicki znajdował się przy wjeździe do wsi, w miejscu obecnego cmentarza. Z czasem, kiedy liczba protestantów znacząco wzrosła wzniesiono w tej wsi drewniany zbór. Jednakże na początku XVIII w., kiedy ówczesna właścicielka Przywidza, Barbara von der Linde, przyjęła katolicyzm, został on przejęty przez wyznawców tego wyznania. W 1701 r. był on konsekrowany przez bp. włocławskiego Stanisława Szembeka, który nadał mu wezwanie św. Franciszka Ksawerego. W 1722 r. z uwagi na zły stan techniczny kościół ten został rozebrany. Obok wybudowano nową świątynię.
Wraz z I rozbiorem Polski teren, na którym leży Przywidz, znalazł się w obrębie Królestwa Prus. Niemiecka nazwa wsi brzmiała „Mariensee”.
Jak podaje Wikipedia, pod koniec XIX w. we wsi istniały: „szkoła ewangelicka, młyn wodny, gorzelnia parowa, krochmalnia, cegielnia oraz stacja pocztowa połączona pocztą osobową z Gdańskiem i Kościerzyną”.
W pierwszej połowie XIX w. właścicielem Przywidza został urodzony w Prabutach kupiec gdański, Carl Gottlieb Steffens (15 XI 1749 – 8 XI 1825), po którym dobra przywidzkie odziedziczył jego syn, Carl Wilhelm Gustav Steffens (1 IV 1790 – 2 VI 1861), także kupiec gdański. Ten zaś w 1838 r. sprzedał dobra przywidzkie pomorskiej rodzinie Puttkamerów. Wcześniej jednak ufundował w tej wsi nowy kościół ewangelicki, wyburzony z końcem XIX w. Organy dla tej świątyni zbudował w 1832 r. Jacob Bernhard Wiszniewski sen. (13 VIII 1799 – 22 VII 1867), gdański budowniczy organów i fortepianów.
23 I 1866 r. w tym kościele związek małżeński zawarli Anne Laurette Caroline (ur. 4 III 1866 Przywidz), córka miejscowego pastora Carla Wilhelma Wiederholda oraz Carl Ludwig Boie (4 VII 1837 Gdańsk – 21 IV 1922), od 23 IV 1871 pastor kościoła Bożego Ciała w Gdańsku, także kapelan gdańskiego Szpitala Miejskiego oraz nauczyciel religii protestanckiej w gdańskich szkołach.
W 1901 r. na miejscu kościoła ufundowanego przez Steffensa ewangelicy wznieśli kolejną świątynię, w stylu neogotyckim o długości (łącznie z wieżą) 28,40 m, szerokości 14,65 m, ze skromnym wyposażeniem, typowym dla świątyń protestanckich. W 1947 r. kościół ten został przejęty przez katolików. Nadano mu wezwanie Matki Bożej Różańcowej Ob. pełni funkcję kościoła proparafialnego; kościołem parafialnym jest neogotycki kościół pw. św. Franciszka Salezego z 1904 r. (o którym za chwilę).
2 IX 1997 r. pierwszy z wymienionych kościołów został podpalony. Pożar zniszczył zakrystię, dach z wieżą i zegarem oraz wyposażenie świątyni wraz z organami. Zaraz po pożarze rozpoczęto odbudowę kościoła oraz podjęto prace związane z zabezpieczeniem ocalałego wyposażenia.
Na przestrzeni dziejów parafia katolicka w Przywidzu została zlikwidowana. Zapewne powodem był spadek liczby wiernych na tym terenie. Mniejszość katolicka znalazła się wówczas pod opieką duszpasterską proboszcza z Mierzeszyna. Na przełomie XIX i XX w. katolicy z Przywidza podjęli jednak starania dotyczące wzniesienia własnej świątyni. Ich wspólnota liczyła wówczas czterystu wiernych. Zwieńczeniem tych starań był neogotycki kościół zbudowany w pierwszych latach XX w. pw. św. Franciszka Ksawerego, który nadal podlegał parafii w Mierzeszynie.
Budynek ten, o długości 19 m, szerokości 8 m, jednonawowy z płaskim drewnianym stropem, małym chórem, organami piszczałkowymi i jedną wieżą, ocalał do naszych czasów. Z boku jest prezbiterium, gdzie znajduje się ołtarz główny, dobudowano z czasem małą zakrystię.
Od momentu utworzenia w grudniu 1925 r. diecezji gdańskiej parafia katolicka w Mierzeszynie zaczęła podlegać jurysdykcji biskupa gdańskiego. Diecezja gdańska obejmowała bowiem teren całego II WMG, w którego granicach znalazła się ta parafia.
Od 1912 r. funkcję proboszcza w Mierzeszynie pełnił gdańszczanin, ks. Johannes Paul Aeltermann (26 VI 1876 – 22 XI 1939), przeciwnik ideologii nazistowskiej, autor broszury opublikowanej 21 V 1933 r. pt. „Hakenkreuz oder Christenkreuz?” („Swastyka czy krzyż Chrystusowy?”). Za swą nieugiętą postawę, został aresztowany w 1935 r. Zwolniono go z więzienia dzięki interwencji bp. gdańskiego Eduarda O’Rourkego. Ponownie aresztowano go we wrześniu 1939 r. Został zamordowany w masowej egzekucji w miejscowości Wiec k. Wysina.
Obecnie kościół św. Franciszka Ksawerego pełni funkcję kościoła parafialnego w Przywidzu. Obok znajduje się, położony na stoku wzgórza, cmentarz parafialny. Na szczycie tego wzgórza, za figurą krzyża, położona jest dawna część cmentarza ze starymi, bardzo zniszczonymi nagrobkami.
Jak przed chwilą wspomniałam, na mocy postanowień traktatu wersalskiego, Przywidz znalazł się w granicach II WMG. W tamtym czasie mieszkańcy Wolnego Miasta zwrócili uwagę na szczególne walory krajobrazowe, jakimi może poszczycić się ta miejscowość. Gdańszczanie nazwali ją „powietrznym kurortem” (po niem. Luftkurort) albo „Małym Sopotem”. Bardzo chętnie przyjeżdżali tu w celach rekreacyjnych.
W 1924 r. Senat WMG wydał zgodę na budowę w Przywidzu Polskiego Schroniska Młodzieżowego.
W czasie II wojny światowej przywieziono do Przywidza i ukryto w podziemiach jednego z tutejszych kościołów część eksponatów gdańskiego Muzeum Miejskiego z kolekcji rzemiosła artystycznego.
Po zakończeniu II wojny światowej Przywidz powrócił do Polski. Nie przestał być miejscowością wypoczynkową. Nadal jest chętnie odwiedzany przez turystów, którzy korzystają z noclegów w ośrodkach wypoczynkowych, kempingach, pensjonatach oraz kwaterach prywatnych.
Nad Jeziorem Przywidzkim Dużym znajduje się strzeżone kąpielisko z wydzielonymi strefami do kąpieli, pomostem i molem oraz boiskami do gier zespołowych i placem zabaw dla dzieci. W Przywidzu ponadto od 2014 r. funkcjonuje park edukacyjno-rekreacyjny ze skateparkiem.
Nad Jeziorem Przywidzkim Małym rozciąga się Bulwar Zespołu Czerwone Gitary z pomnikiem „Korzenie Rocka”, który ma upamiętniać różne polskie zespoły muzyczne, takie, jak np. Czerwone Gitary, Kombi, Wanda i Banda.
W latach 2014-16 wybudowano w tej miejscowości halę widowiskowo-sportową z boiskiem i widownią na 350 osób. Jej uroczyste otwarcie miało miejsce 21 IX 2016 r.
W 2016 r. otwarto tu również pierwsze w naszym kraju pole do gry w footgolf z przeszkodami, które zostało zamknięte w 2019 r. z uwagi na wypowiedzenie umowy przez wójta Gminy Przywidz.
11 XI 2016 r. odsłonięto w Przywidzu pomnik upamiętniający 1050-lecie Chrztu Polski.
Ten po prostu „Sopot” również leży na Kaszubach – na Pobrzeżu Kaszubskim i Pojezierzu Kaszubskim, więc nazywanie jakiejś miejscowości „kaszubskim Sopotem” jest tak dziwne, jak nazywanie jakiegoś mało znanego miasteczka w górach „góralskim Zakopanem”. Warto dbać o rzetelność, tym bardziej, że to świetna strona pełna bardzo ciekawych artykułów