Gdańsk był niegdyś jedną z najpotężniejszych twierdz w Europie. Pod koniec średniowiecza każda z trzech głównych dzielnic – Prawe (Główne) Miasto, Stare Miasto i Przedmieście – miała mury o łącznej długości prawie 5 km, wzmocnione ponad 50 basztami.

Brama Zielona

Wielka liczba bram – 27, wiązała się m.in. z tym, że większość głównych ulic prowadzi do starego portu na Motławie i jest zamknięta wodną bramą. W XVI/XVII w. całe miasto – dzisiejsze Śródmieście – otoczono pierścieniem 20 potężnych bastionów, do których doszło 10 dalszych na Biskupiej Górce i Grodzisku – razem 30, z 7 dodatkowymi bramami. Z tego całego bogactwa zachowała się w całości lub fragmentach połowa bastionów, spora część murów Głównego Miasta, 12 baszt i 14 bram, w tym wspaniały łańcuch bram Królewskiej Drogi – od Wyżynnej do Żuławskiej. Jedną z najpiękniejszych jest zamykająca Długi Targ od strony Motławy Brama Zielona.

Przeczytaj też:

Miejsce, na którym stoi, należy do najważniejszych w historii Gdańska. Tutaj od wieków krzyżowały się dwie główne arterie miasta – wodna i lądowa, tu funkcjonowała najstarsza przeprawa przez Motławę. Pierwszy most, zwany mostem Kogi (od średniowiecznych statków, istniał już w 1357 r. wraz z bramą, której fragmenty odkryto parę lat temu. Obok stała wielka waga miejska (mała była pod Ratuszem). W kronikach zanotowano zawalenie się mostu, już zwodzonego, w 1512 r., przy czym „utopiło się wiele osób”. Oczywiście natychmiast go odbudowano. Pół wieku później wysłużoną bramę i most rozebrano. W 1564 r. twórca wspaniałego hełmu ratuszowego Dirk Daniels ukończył budowę kolejnego mostu, uznanego za cud techniki. Liny z ciężarami, ułatwiającymi zwodzenie przęseł, przesuwały się wewnątrz czterech wydrążonych słupów, ozdobionych pozłacanymi głowami lwów. Wkrótce potem świeżo przybyły z Drezna Hans Kramer rozpoczął budowę nowej bramy, nazwanej później Zieloną – od pomalowanej na ten kolor konstrukcji mostu. Kierownikiem budowy był mistrz Regnier z Amsterdamu, który wykorzystał swoje holenderskie koneksje, by sprowadzić stamtąd charakterystyczne małe cegły, zwane „mopkami”. Jak informują kroniki w 1567 r. „zasklepiono Wagę i bramę przy moście Kogi, a w roku 1568 wszystko ukończono”.

Brama Zielona od strony Długiego Targu

Początkowo brama służyła do przechowywania uzbrojenia, a od 1570 r. była oficjalną rezydencją polskich królów podczas ich wizyt w Gdańsku. Ci jednak woleli korzystać z kwater w kamieniczkach Długiego Targu, gdzie podejmowano ich naprawę po królewsku. W Zielonej Bramie zatrzymała się w lutym 1646 r. Maria Ludwika, świeżo poślubiona małżonka Władysława IV. Po trwającym 8 godzin uroczystym wjeździe królowa „mrozem ciężkim strapiona wnet się w łóżku układła”.

Otwarty Most Zielony i Brama Zielona

O wewnętrznym rozkładzie pomieszczeń mamy informacje z początków XVIII w. Na parterze po lewej (patrząc od Długiego Targu) było pomieszczenie Wielkiej Wagi, której sklepienia „stoją na mocnych kolumnach z polnego kamienia i jest godne podziwu, że mogą utrzymać ciężkie szalki z odważnikami”. Na lewo od wagi była izdebka dla pisarzy, dalej jeszcze jeden „budynek” (segment) z „izbą, korytarzem i schodami do wielkiej sali od tyłu”. Po prawej, za trzema przejazdami, były „dwie sklepione izby, w których stała straż mieszczańska, a za dnia kapitanowie solni i funtowi ( inspektorzy i poborcy opłat). Straż nocna miała także u góry kordegardę”. Dalej na prawo były „frontowe kamienne schody do wielkiej sali” i skrzydło mieszkalne. Głównym pomieszczeniem pierwszego piętra była Wielka Sala „na całej długości dolnych sklepień” (nad trzema przejazdami i wagą). Za salą znajdował się przedpokój i drewniane (tylne) schody z izbą obok.

Rycina przedstawiająca Zieloną bramę z trzema przejazdami.
Rycina przedstawiająca Zieloną bramę z trzema przejazdami.

W latach 1746-1829 wielka sala służyła Towarzystwu Przyrodniczemu – pierwszemu na ziemiach polskich, które przeprowadzało w’ niej co środę pokazy najnowszych doświadczeń z fizyki (dzisiaj byłoby to niemożliwe). W 1831 r. rozebrano nadwątlone szczyty i zastąpiono je poziomą siatką i figurami. Po remoncie salę wykorzystywano na wystawy, koncerty, bale i posiedzenia sejmiku. Od 1880 r. w bramie działało Muzeum Przyrodnicze z drugą w świecie kolekcją bursztynu (część zabrano po wojnie do Warszawy). Dyrektor Hugo Conwentz był jednym z twórców zasad współczesnej ochrony przyrody. W 1883 r. przebito czwarty przejazd na miejscu zlikwidowanej wagi. W 1886 r. zrekonstruowano poprzednie piękne szczyty.

 

Brama Zielona przed rekonstrukcją szczytów.
Brama Zielona przed rekonstrukcją szczytów

Odbudowana ze zniszczeń wojennych Zielona Brama jest bezcenną pamiątką wspaniałej przeszłości Gdańska.

Nad przejazdami widnieją pięknie wyrzeźbione herby Polski, Gdańska i Prus Królewskich (Polskich )

Andrzej Januszajtis – Stowarzyszenie Nasz Gdańsk

80-828 Gdańsk, Polska

Dodaj opinię lub komentarz.