„Dla niego istniały trzy potęgi: Ojczyzna, Muzyka, Rodzina, każda jednakowo ważna” (Gabriela Danielewicz, „Pamięci powojennego Gdańska-Wrzeszcza”).
Powyższy cytat odnosi się do Tadeusza Tylewskiego – kompozytora, dyrygenta, pedagoga oraz prężnego działacza przedwojennej gdańskiej Polonii. Chociaż od lat patronuje ulicy w gdańskiej dzielnicy Suchanino, to chyba jednak nie należy do postaci powszechnie znanych, dlatego postanowiłam coś więcej napisać na jego temat.
Jego biogram znajduje się w „Encyklopedii Gdańskiej”. O tym niezwykłym gdańszczaninie wspomniała także Gabriela Danielewicz w swej publikacji pt. „Pamięci powojennego Gdańska-Wrzeszcza” oraz Edgar Milewski w swych „Opowieściach gdańskich uliczek”.
Tadeusz Tylewski urodził się w Gdańsku 21 X 1898 r. w rodzinie tutejszych działaczy polonijnych, Wincentego i Franciszki (z domu Tomaszewskiej) – jednej z pierwszych członkiń gdańskiego Towarzystwa Polek (założonego w 1905 r.). „Po niej syn odziedziczył społeczne pasje i wyniósł z domu zamiłowanie do polskiej muzyki i śpiewu” – czytamy w publikacji Gabrieli Danielewicz. Widocznie od dzieciństwa zdradzał zdolności muzyczne, skoro już przed 1907 r. kształcił się w konserwatorium Schönego w Bydgoszczy, w latach 1909-18 w Gdańsku w Westpreußisches Konservatorium, w okresie 1915-18 w Królewskim Seminarium Nauczycielskim w Gdańsku.
Dodatkowo, jak podaje „Encyklopedia Gdańska”, w 1919 r. ukończył „kurs nauczania śpiewu i muzyki w szkołach wyższych u Alfreda Gebauera”, a ponadto kształcił się w gdańskim konserwatorium Fritza Bindera (pianisty, dyrygenta, chórmistrza, nauczyciela muzyki, kompozytora i organizatora życia muzycznego). W latach 1929-31 odbył studia muzykologiczne na gdańskiej politechnice, czyli Technische Hohschule Danzig (w skrócie THD).
Gruntowne wykształcenie muzyczne pozwoliło Tadeuszowi Tylewskiemu na podejmowanie wielokierunkowej działalności. Zapisał się w dziejach gdańskiej Polonii, jako organizator życia muzycznego w Gdańsku. Dzięki temu, że popularyzował polskie utwory muzyczne, przyczynił się do umacniania świadomości narodowej wśród tutejszych Polaków zagrożonych germanizacją.
Na co dzień (w latach 1920-39) Tadeusz Tylewski pracował jako urzędnik Polskiej Dyrekcji Kolei. Ponadto wykładał w Polskim Konserwatorium Muzycznym – prowadził w nim klasę organów (również w budynku Dyrekcji Kolei). Dyrygował chórem „Collegium Musicum” (przy THD) oraz „Danziger Singakademie”. Przyczynił się do utworzenia polskich chórów „Moniuszko” i „Cecylia”, Polskiego Towarzystwa Muzycznego (którego był dyrektorem) oraz regionalnych towarzystw śpiewaczych. W każdą niedzielę grał na organach w kościele św. Stanisława Biskupa we Wrzeszczu.
Wraz z wybuchem II wojny światowej, podobnie jak wielu innych Polaków, został aresztowany. Znalazł się w obozie w Nowym Porcie a następnie w KL Stutthof. Szczęśliwie przetrwał do końca wojny. Tuż po jej zakończeniu powrócił do Gdańska i przyczynił się do odrodzenia życia muzycznego w mieście. M.in. zainicjował utworzenie gdańskiej Orkiestry Miejskiej oraz Zespołu Pieśni i Tańca „Bałtyk”. Według Gabrieli Danielewicz pierwsze występy wspomnianej Orkiestry Miejskiej odbywały się w budynku obecnego Teatru Miniatura, zwanego wówczas Teatrem Miejskim (przy al. Grunwaldzkiej 16), czyli przedwojennej Café Stoeckmann.
W latach 1946-47 pracował na stanowisku dyrektora Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia (wtedy Miejskiej Niższej Szkoły Muzycznej) mającej siedzibę najpierw przy Al. Rokossowskiego 33 (ob. Al. Zwycięstwa 33), potem przy tej samej ulicy pod numerem 48 (dziś w tym miejscu wznosi się nowoczesny budynek mieszczący klinikę dentystyczną „Vivadental”). Tadeusz Tylewski pełnił także funkcję kierownika muzycznego w Radiu Gdańsk.
W 1947 r. założył chór przy Akademii Lekarskiej w Gdańsku (od 1950 r. Akademii Medycznej, przekształconej w 2009 r. w Gdański Uniwersytet Medyczny). Aż do śmierci był jego dyrygentem. Dbał o wysoki poziom artystyczny, wprowadzał ambitny repertuar, doskonalił technikę wokalną chórzystów. Dzięki temu chór ten stał się jednym z najlepszych zespołów śpiewaczych w naszym kraju. Odnosił sukcesy zarówno w Polsce, jak i za granicą. Po śmierci swego założyciela otrzymał jego imię.
Tadeusz Tylewski był również kompozytorem. Niestety, jego przedwojenne utwory (w sumie dwieście) zaginęły. Po wojnie skomponował około stu utworów wokalnych i instrumentalnych.
Po wojnie Tadeusz Tylewski wraz ze swą żoną Jadwigą (z domu Fojut) i córką Barbarą zamieszkali w parterowym lokalu przy ul. Jaśkowa Dolina 3. Pod tym adresem mieściła się (do momentu wyburzenia) „obszerna willa ze stajniami, podwórzem i ogrodem należąca do esesmana Hindenburga juniora” (Gabriela Danielewicz). Dziś jest to teren zajmowany przez Galerię Handlową „Manhattan”.
Warto dodać, że tuż po zakończeniu działań wojennych w Gdańsku w tym budynku umieszczono siedzibę pierwszej grupy operacyjnej zorganizowanej przez Ministerstwo Administracji Publicznej (MAP), mającej na celu utworzyć Urząd Wojewódzki w Gdańsku. W krótkim czasie ekipa ta jednak przeniosła się na ul. Okopową, zaś wspomnianą willę zaczęli zajmować cywile, w tym kilka rodzin z przedwojennej gdańskiej Polonii.
W tamtym czasie Tadeusz Tylewski został także zastępcą przewodniczącego Komisji Weryfikacyjno-Rehabilitacyjnej (zwanej też Komisją Weryfikacyjno-Rehabilitacyjną dla Polaków-Gdańszczan), utworzonej w Gdańsku 22 VI 1945 r. przy Zarządzie Miasta na podstawie okólnika Ministerstwa Administracji Publicznej z 20 VI 1945 r. (określającego zasady przyznawania obywatelstwa polskiego byłym obywatelom niemieckim), zarządzeniem wojewody gdańskiego Mieczysława Okęckiego (szerzej na temat temat pisałam w artykule pt. „Telegrafistka w szeregach Gedanii”). Przewodniczącym tejże komisji został Kazimierz Banaś-Purwin (także znany przedwojenny działacz gdańskiej Polonii, animator życia muzycznego, wydalony za swą działalność z terenu WMG w 1927 r.; po wojnie sąsiad Tadeusza Tylewskiego).
Trzeba jeszcze dodać, że Tylewski w okresie powojennym zajmował się również prowadzeniem kursów z języka polskiego dla tutejszej ludności autochtonicznej. Odbywały się one w siedzibie Stronnictwa Demokratycznego przy ul. Sobótki we Wrzeszczu.
Za swą działalność został odznaczony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (w 1956 r.), Medalem Zwycięstwa i Wolności (w 1945 r.), Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia PRL, Medalem 500-lecia Gdańska (w 1956 r.). Ponadto w 1956 r. przyznano mu Nagrodę Miasta Gdańska w dziedzinie muzyki.
Tadeusz Tylewski zmarł nagle 29 IV 1959 r. w czasie próby chóru Akademii Medycznej, w przeddzień wyjazdu na tournée do Włoch. Edgar Milewski skomentował ten fakt następująco: „Trudno chyba o śmierć piękniejszą dla kogoś, kto całe życie służył pieśni”.
Jak wspomniałam, tego wspaniałego muzyka, pedagoga i niestrudzonego działacza upamiętniono nadając jego imię ulicy na gdańskim Suchaninie.
