Najpiękniejszy atlas nieba trafił w moje ręce. Nie oryginał, ale faksymile. Rok temu przy okazji pisania tekstu o Scultetim i szukania zdjęć do zilustrowania tematu trafiłam na atlas po raz pierwszy. Po raz pierwszy i ostatni, bo atlas tak mnie zachwycił, że znalazłam dobrą cenę za egzemplarz i oprawione w skórę faksymile przywędrowało do mnie z Niemiec.
Andreas Cellarius stworzył zbiór map „Harmonia Macrocosmica” w 1660 roku. Stworzył arcydzieło kartografii nieba. To komplet 29 map przedstawiających budowę najbliższego nam Wszechświata tak, jak widział to Ptolemeusz, Kopernik i Tycho Brahe. Są orbity, ruchy planet, fazy Księżyca, konstelacje w różnych ujęciach, bogate ilustracje cherubinków, astronomów i przyrządów astronomicznych. 350 stron.
Andreas Cellarius był holenderskim matematykiem i kosmografem, żyjącym w latach 1596-1665. Pracował jako dyrektor szkoły w miasteczku Hoorn w północnej Holandii. Urodził się w Neuhausen niedaleko Wormacji.
„Harmonia” została wydana w oficynie Johannesa Janssoniusa. Okładkę wykonał Frederik Hendrik van den Hove, a Johannes van Loon i inni (anonimowi) przygotowali miedzioryty.
Cellarius opublikował także dzieło o budowie twierdz „Architectura Militaris” w 1645 r., a siedem lat później „Regni Poloniae” – geografię regionalną Polski. W 2008 roku jedną z asteroid nazwano jego imieniem 12618 Cellarius.
Harmonia Macrocosmica – arcydzieło kartografii nieba – została wydana drugi raz – w 1708 roku, tym razem przez Gerarda Valka i Petrusa Schenka. Zrezygnowano w tym wydaniu z obszernych części tekstowych.
Faksymile ukazało się w 2006 roku – z wprowadzeniem Roberta van Genta podsumowującym historię kartografii nieba od starożytności do początku XVIII wieku. Z naukowego punktu widzenia Harmonia nie ma już znaczenia, jej wartość jest historyczna i przede wszystkim świadczy o wielkim kunszcie artystycznym. To potężna dzieło (52 x 33 x 2,7 cm i waga prawie 3 kg) uchodzi za najpiękniejszy atlas nieba. Niektóre ryciny zdobią stację metra Kopernikusstraße w Hanowerze.
Poniżej zamieszczam wszystkie tablice z tłumaczeniami z łaciny. Na łacinie się nie znam, więc proszę o wyrozumiałość, jeżeli coś jest nie tak.
- Planisphaerium Ptolemaicum, Siue Machina Orbium Mundi Ex Hypothesi Ptolemaica In Plano Disposita – Planisfera Ptolemeusza, czyli mechanizm orbit niebieskich zgodnie z hipotezą Ptolemeusza przedstawioną w widoku planarnym [czyli na płaszczyźnie].
2. Scenographia Systematis Mundani Ptolemaici – Scenografia kosmografii Ptolemeusza.
3. Orbium Planetarum Terram Complectentium Scenographia – Scenografia orbit planet otaczających Ziemię.
4. Planisphaerium Copernicanum Siue Systema Universi Totius Creati Ex Hypothesi Copernicana In Plano Exhibitum – Planisfera Kopernika, czyli system całego stworzonego Wszechświata według hipotezy Kopernika ukazany w widoku planarnym.
5. Scenographia Systematis Copernicani – Scenografia systemu układu kopernikańskiego.
6. Planisphaerium Braheum, Siue Structura Mundi Totius, Ex Hypothesi Tychonis Brahei In Plano Delineata – Planisfera Brahe, czyli struktura Wszechświata według hipotezy Tycho Brahe, narysowanej w widoku planarnym.
7. Scenographia Compagis Mundanae Brahea – Scenografia budowy świata według Brahe.
8. Planisphaerium Arateum Siue Compages Orbium Mundanorum Ex Hypothesi Aratea In Plano Expressa – Planisfera Aratusa, czyli skład orbit niebieskich zgodnie z hipotezą Aratusa wyrażoną w widoku planarnym.
9. Tychonis Brahe Calculus, Planetarum Cursus Et Altitudines Ob Oculos Ponens – (metoda) obliczeń Tycho Brahe’a wskazująca kursy i wysokości (tj. odległości) planet.
10. Corporum Coelestium Magnitudines – Wymiary ciał niebieskich.
11. Situs Terrae Circulis Coelestibus Circundatae – Położenie Ziemi otoczonej kręgami niebieskimi.
Harmonia Macrocosmica tablica 11
12. Haemisphaeria Sphaerarum Rectae Et Obliquae Utriusque Motus Et Longitudines Tam Coelestes Quam Terrestres Ac Stellarum Affectiones Mons(t)rantia – Półkule wyświetlające zarówno ruchy niebieskie, jak i ziemskie, oraz długości geograficzne każdej ze sfer, sfery pionowej (tj. równikowego układu współrzędnych) i sfery skośnej (tj. układu współrzędnych ekliptyki) wraz z wpływami gwiazd.
13. Hemisphaerium Orbis Antiqui, Cum Zonis, Circulis, Et Situ Populorum Diverso – Półkula Starego Świata z jego strefami (klimatycznymi), okręgami (południkami) i miejscami zamieszkania charakterystycznych ras.
14. Hypothesis Ptolemaica Siue Communis, Planetarum Motus Per Eccentricos, Et Epicyclos Demonstrans – Hipoteza ptolemejska lub powszechnie [powszechnie akceptowana], demonstrująca ruchy planet po orbitach ekscentrycznych i epicyklicznych.
15. Typus Aspectuum, Oppositionum Et Coniunctionum Etz In Planetis – Rodzaje aspektów, takich jak opozycja, koniunkcja itp. pomiędzy planetami.
16. Theoria Solis Per Eccentricum Sine Epicyclo – Przedstawienie Słońca na ekscentrycznej orbicie bez epicyklów.
17. Solis Circa Orbem Terrarum Spiralis Revolutio – (pozorny) spiralny obrót Słońca wokół Ziemi.
18. Theoria Lunae, Eius Motum Per Eccentricum Et Epicyclum Demonstrans – Przedstawienie Księżyca ukazujące jego ruch po mimośrodowej orbicie z epicyklami.
19. Typus Selenographicus Lunae Phases Et Aspectus Varios Adumbrans – Diagram selenograficzny przedstawiający różne fazy i wygląd Księżyca poprzez cieniowanie.
20. Theoria Trium Superiorum Planetarum – Teoria [ruchów] trzech planet wyższych [Mars, Jowisz i Saturn].
21. Theoria Veneris Et Mercurii – Teoria [ruchów] Wenus i Merkurego.
22. Coeli Stellati Christiani Haemisphaerium Prius – Pierwsza półkula ze schrystianizowanym firmamentem.
23. Coeli Stellati Christiani Haemisphaerium Posterius – Druga półkula ze schrystianizowanym firmamentem.
24. Haemisphaerium Stellatum Boreale Antiquom – Północna półkula z gwiazdozbiorami starożytności [znana w starożytności]
25. Hemisphaerii Borealis Coeli Et Terrae Sphaerica Scengraphia – Scenografia sferyczna północnej półkuli niebieskiej i ziemskiej.
26. Haemisphaerium Stellatum Boreale Cum Subiecto Haenisphaerio Terrestri – Północna półkula z gwiazdami, pod którą znajduje się półkula ziemska.
27. Haemisphaerium Stellatum Australe Antiquum – Południowa półkula z gwiazdozbiorami starożytności [znana w starożytności].
28. Haemisphaerium Scenographicum Australe Coeli Stellati er Terrae – Południowa półkula sklepienia gwiaździstego i Ziemi, pokazana scenograficznie.
29. Haemisphaerium Stellatum Australe Aequali Sphaerarum Proportione – Południowa półkula z gwiazdozbiorami z jednakowymi proporcjami sfer (niebieskiej i ziemskiej).
źródła:
- Andreas Cellarius „Harmonia Macrocosmica” 1660 oraz faksymile
- https://webspace.science.uu.nl/~gent0113/cellarius/cellarius_plates.htm
- Chester Beatty Library
- https://www.meisterdrucke.pl/
- https://www.facsimilefinder.com/
