Jest to kolejna porcja informacji na temat Gewehrfabrik Danzig – Gdańskiej Fabryki Karabinów. Dotyczy zarządu wojskowego kierującego tą fabryką w latach 1817-1921. Zasadniczo dotyczy prezesów Komisji Rewizyjnej, dyrektorów Fabryki Karabinów. Załączone grafiki przedstawiają tylko pierwszą stronę danego zestawienia.
Wstęp
Jest to chyba pierwsze takie opracowanie, które w usystematyzowany sposób oraz całościowo podaje informację o dyrekcji i zarządzie wojskowym działającym w Gewehrfabrik Danzig. Jest to okres od mniej więcej 1817 roku, kiedy to miała powstać fabryka, do zakończenia jej działalności jako producenta broni w roku 1921.
Opracowanie zawiera w sobie pewną nieścisłość. Daty zarządzania fabryką dotyczą występowania danych nazwisk w zestawieniach roczników pruskiej armii Rang-Liste publikowanych w danym roku. Wynikają z tego tytułu drobne rozbieżności związane z tym, że niekiedy awanse stanowiskowe miały na przykład miejsce w końcówkach poprzedniego roku kalendarzowego.
Jednak, jeśli ktoś jest bardziej dociekliwy, nietrudno mu będzie ustalić dokładne daty awansów i zweryfikować te informacje za pomocą publikacji np. w Militär-Wochenblatt. Dzięki tej publikacji będzie miał już znacznie ułatwione zadanie w tym względzie. Oczywiście osobiście również mam w planach systematyczną weryfikację tych zapisów.
Okresy
Patrząc na historię i zakres działalności oraz strukturę organizacyjną zakładów Gewehrfabrik Danzig podzieliłem go na trzy główne okresy:
A) Gewehr Revisions Kommissionen (der Fabriken) zu Danzig (1817-1852)
B) Königliche Direktion der Gewehr-Fabrik zu Danzig (1853-1918)
C) Gewehrfabrik Danzig (1919-1921)
Dodatkowo okres B jest rozbity na dodatkowe podokresy związane właśnie z działalnością fabryki i jej strukturą gdzie mamy do czynienia z największymi zmianami w tym zakresie:
- 1853-1874
- 1875-1889
- 1890-1914
- 1914-1918
Lata działalności fabryki 1875-1889 są o tyle ciekawe, że funkcjonuje ona wówczas jako zespół dwóch podległych Głównemu Dyrektorowi pododdziałów:
– Gewerfabrik (Fabryka Karabinów)
– Munitionsfabrik (Fabryka Amunicji)
Dlatego też w tym zestawieniu rozpisałem dodatkowo również nazwiska pod-dyrektorów zarządzających tymi pododdziałami fabryki.
Z kolei lata 1914-1918 zostały wydzielone ze względu na przejście fabryki na stopę wojenną w produkcji. Dodatkowym utrudnieniem w okresie wojennym, jest to, że zaprzestano publikowania danych na temat awansów i piastowanych stanowisk. A przynajmniej zmniejszono publiczny dostęp do nich, zatem odszukanie pewnych informacji jest nieco utrudnione.
przeczytaj:
Fabryka Karabinów w latach Wielkiej Wojny
Pieczątka firmowa Gewehrfabrik Danzig z lat 1919–1921
Montaż „gdański” dla celowników optycznych – „Zielfernrohrhalter für Gewehre”
Trochę statystyki
A teraz przejdźmy trochę statystycznych wiadomości opartych na bazie poniższego zestawienia. Najdłużej piastującymi swój urząd na kierowniczym stanowisku w Gewehrfabrik Danzig byli:
- Meske – 13 lat (co najmniej), z tym że jako prezes komisji rewizyjnej, a nie jej dyrektor
- v. Reindorff – 12 lat
- v. Flotow – 10 lat
- Schneppe – 9 lat (jako dyrektor tylko 3 lata, wcześniej był tylko prezesem komisji rewizyjnej)
- Jagemann – 8 lat
Przez stanowisko prezesa komisji rewizyjnej w fabryce w latach 1817-1852 przewinęło się co najmniej 5 osób. Natomiast dyrektorem zakładu w latach 1853-1918, czyli na przestrzeni bez mała 65 lat, było co najmniej 15 osób. Stanowisko prezesa komisji rewizyjnej było co prawda eksponowanym zajęciem z racji swojej funkcji. Jednakże było ono przeznaczone głównie dla młodszych oficerów w stopniu Premier Lieutenanta. Choć można było awansować na tym stanowisku do stopnia Hauptmanna.
Podczas funkcjonowania Königliche Direktion der Gewehr-Fabrik najniższym możliwym stopniem wojskowym, aby objąć stanowisko dyrektora fabryki, był Hauptmann. Jednak miało to miejsce tylko w przypadkach czterech osób:
- Schneppe
- v. Reindorff
- v. Flotow
- v. Brandenstein
Najczęściej jednak oficerowie przychodzący na to stanowisko byli w wyższych stopniach rangi Majora lub Oberst Leutenanta. Oczywiście w trakcie kariery wojskowej na stanowisku dyrektora fabryki można było dosłużyć się awansu i miało to miejsce w pięciu przypadkach:
- Schneppe : od Hauptmanna do Majora,
- v. Reindorff : od Hauptmanna do Oberst Leutenanta,
- Jagemann : od Majora do Oberst Leutenanta,
- v. Flotow : od Hauptmanna do Oberst Leutenanta,
- Angern, Maj.: od Majora do Oberst Leutenanta,
Jednak, jak łatwo zauważyć z zestawienia, najwyższym stopniem wojskowym, do jakiego można było się dosłużyć zarządzając fabryką, był stopień Oberst Leutenanta. A przynajmniej tak miało to miejsce w przypadku gdańskiej fabryki. Oczywistym jest to, że temat jest potraktowany nieco pobieżnie i zostawia pewien niedosyt wiedzy. Niewątpliwym jest, że wymaga dalszych badań, poszukiwań i ustaleń, wśród których jest chociażby próba napisania biografii tych osób, a przynajmniej tych piastujących stanowiska dyrektorskie w gdańskiej fabryce broni jak w przypadkach Ludwiga Noé lub Wilhelma v. Flotow. Ale to może w przyszłości.
- przeczytaj: Kim był Wilhelm von Flotow?
A) Gewehr Revisions Kommissionen (der Fabriken) zu Danzig
w latach 1817-1852
- Meske P. Lt.: 1820?-1833
- Kirchfeldt, P. L.: 1834-1836
- v. Linger : 1837-1840 (P. L.: 1837-1839; Cap.: 1840)
- v. Sarn : 1841-1846 (P. L.: 1841; Cap.: 1842; Hptm.: 1843-1846)
- Schneppe, Hptm.: 1847-1852
B) Königliche Direktion der Gewehr-Fabrik zu Danzig
B.1 Dyrekcja i zarząd wojskowy w latach 1853-1874
- Schneppe : 1853-1856 (Hptm. 1853; Maj.: 1854-1856)
- v. Reindorff : 1857-1869 (Hptm.: 1857-1860; Maj.: 1861-1866; Ob. Lt..: 1867-1869)
- Jagemann : 1869-1877 (Maj.: 1869-1873; Ob. Lt.: 1874-1877)
B.2 Dyrekcja i zarząd wojskowy Gewehr- und Munitionsfabrik Danzig (Fabryka Karabinów i Amunicji w Gdańsku) w latach 1875-1889
Director:
- Jagemann : 1869-1877 (Maj.: 1869-1873; Ob. Lt.: 1874-1877)
- Kuhlmann, Maj.: 1878
- v. Flotow : 1879-1889 (Hptm.: 1879-1880; Maj.: 1881-1887; Ob. Lt.: 1888-1889)
Zarządzający pododdziałami fabryki: Gewehrfabrik (Fabryka Karabinów) i Munitionsfabrik (Fabryka Amunicji) 1875-1889
Gewehrfabrik: Sub-Director
- Schnender, Hptm. : 1875
- v. Flotow, Hptm.: 1876/77
- Semler, Hptm. : 1878-1880
- Schuch, Hptm.: 1881-1885 (Hptm.: 1881-1884; Maj. : 1885)
- Bendel, Hptm. : 1886-1887
- Hannig, Hptm.: 1888
- vacat : 1889
Munitionsfabrik: Direktor-Assistant
- Bendel :1875-1880 (P.L. :1875; Hptm. : 1876-1880)
- Hannig, Hptm. : 1881-1883
- vacat : 1884
- v. Wedell, P.L. : 1885
- Kowalk, P.L. : 1886-1887
- Crufius, P.L. : 1888
- vacat : 1889
B.4 Dyrekcja i zarząd wojskowy w latach 1890-1914
- Habrecht, Ob. Lt.: 1890
- Daum, Maj.: 1891-1892
- Bendel, Ob. Lt.: 1893
- Klopsch, Maj.: 1894-1896
- Prestel, Maj.: 1897-1901
- v. Brandenstein, Hptm. Frhr.: 1902
- Zwanziger, Maj.: 1903-1906
- Weishaupt, Maj.: 1907-1910
- Angern, Maj.: 1910-1914
B.5 Dyrekcja i zarząd wojskowy w latach 1914-1918
- Angern, Maj.: 1914-1916 (Maj.: 1914-1915 ; Ob. Lt. 1915-1916)
- nieznany : 1916-1918
C. Dyrekcja Gewehrfabrik Danzig w latach 1919-1921
- Noè Ludwig : 1919?-1921 (dyrektor cywilny)
- Skróty stopni wojskowych użyte w tekście:
- P. Lt. / P.L. – Premier Lieutenant – odpowiednik porucznika,
- Cap. – Capitan – odpowiednik kapitana,
- Hptm. – Hauptmann – odpowiednik kapitana,
- Maj. – Major – odpowiednik majora,
- Ob. Lt. – Oberst Leutenant – odpowienik podpułkownika
Piotr J. Bochyński
Bibliografia
- Rang- und Quartier-Liste der Königlich Preußischen Armee 1819-1853
- Rang- und Quartier-Liste der Königlich Preussischen Armee und Marine 1857-1867
- Rang- und Quartier-Liste der Königlich Preussischen Armee 1875-1893
- Rang- und Quartier-Liste der Königlich Preußischen Armee und des XIII. (Königlich Württembergischen) Armeekorps 1894-1900.
- Rangliste der Königlich Preußischen Armee und des XIII. (Königlich Württembergischen) Armeekorps 1901-1914
- Neues Adreßbuch für Danzig und seine Vororte 1914-1918
- Ludwig Noé – ostatni dyrektor „Gewehrfabrik Danzig” http://www.opowiadaczehistorii.pl/ludwig-noe-ostatni-dyrektor-gewehrfabrik-danzig/
